Το έργο του δικαστή συνίσταται στην ορθή απονομή δικαιοσύνης. Κατά συνέπεια, ο δικαστής που καλείται να αποφανθεί θα πρέπει να έχει βεβαιότητα περί της ορθότητας της κρίσης του, προκειμένου να περιβάλει με την απόφασή του τα έννομα συμφέροντα που χρειάζονται δικαστική προστασία και να καθορίσει δίκαια την τύχη της ένδικης διαφοράς.
Υπάρχουν ωστόσο περιπτώσεις, όπου ο σχηματισμός της δικανικής κρίσης, δε μπορεί να διαμορφωθεί με ασφάλεια, διότι δεν καθίσταται δυνατή η διακρίβωση των πραγματικών θεμάτων και συνακόλουθα η σωστή εκτίμηση του προσαχθέντος υλικού. Και αυτό, επειδή τα θέματα που άπτονται της υπόθεσης απαιτούν ειδικές γνώσεις τέχνης και επιστήμης, τις οποίες δεν είναι δυνατόν να διαθέτει ο δικαστής. Τέτοιου είδους υποθέσεις είναι, ενδεικτικά, αυτές που αφορούν σε ζητήματα μηχανικής, ιατρικής, μηχανολογικής, λογιστικής και γραφολογικής φύσης. Στις περιπτώσεις αυτές, το άρθρο 368 του Κώδικα Πολιτικής Δικονομίας παρέχει τη διακριτική ευχέρεια στο δικαστή να διορίσει είτε αυτεπαγγέλτως είτε με βάση σχετικό αίτημα κάποιου διαδίκου, έναν ή περισσότερους πραγματογνώμονες, προκειμένου να εξασφαλιστεί, υπέρ της δίκης η ασφαλής διάγνωση της αλήθειας των θεμάτων της ένδικης διαφοράς και συνακόλουθα να διατάξει την επανάληψη της συζήτησης, κατ’ άρθρο 254 ΚΠολΔ, έως ότου προσκομιστεί η σχετική έκθεση από τον πραγματογνώμονα.
Εντούτοις, το Δικαστήριο οφείλει να προβεί στο διορισμό πραγματογνώμονα, σύμφωνα με τη δεύτερη παράγραφο του άρθρου 368 ΚΠολΔ, όταν αυτό ζητηθεί από κάποιο διάδικο και εφόσον πρόκειται για ζήτημα που χρήζει ειδικών επιστημονικών και τεχνικών γνώσεων.
Ο πραγματογνώμονας από την πλευρά του αποκτά με το διορισμό του την ιδιότητα του βοηθού του δικαστή και υποχρεούται στην εκτέλεση των καθηκόντων του, με βάση το περιεχόμενο της και τη σύνταξη και προσκόμιση ενώπιον του δικαστηρίου αιτιολογημένης έκθεσης επί των ζητημάτων για τα οποία διεξήγαγε την έρευνά του. Για το λόγο αυτό άλλωστε και δεν επιτρέπεται στον πραγματογνώμονα να αρνηθεί την εκτέλεση των καθηκόντων του ή να παραλείψει να εκτελέσει κάποια από αυτά, εκτός κι αν συντρέχει δικαιολογημένη αιτία.
Εντούτοις, πριν την εκτέλεση οποιασδήποτε σχετικής ενέργειας, ο πραγματογνώμονας απαιτείται να ορκιστεί, ενώπιον του δικαστηρίου που εκδικάζει την υπόθεση, ότι θα εκτελέσει ευσυνείδητα τα καθήκοντά του.
Η έκθεση πραγματογνωμοσύνης αποτελεί αυτοτελές αποδεικτικό μέσο, το οποίο και εκτιμάται ελεύθερα από το δικαστήριο. Για τον λόγο αυτό άλλωστε, στην περίπτωση εσφαλμένης εκτίμησης του πραγματογνώμονα δεν ακολουθεί ακυρότητα της γνωμοδότησής του, καθώς απόκειται στο ίδιο το δικαστήριο να προσδώσει της έκθεσης, την αποδεικτική βαρύτητα που αυτό θα κρίνει.