Τα Προγράμματα Ψυχικής και Κοινοτικής Υγείας του Κ.Ε.ΔΙ.ΒΙ.Μ. του Πανεπιστημίου Αιγαίου ανακοινώνουν την έναρξη υποβολής αιτήσεων για το εννεάμηνο Επιμορφωτικό Πρόγραμμα με τίτλο: «Θεραπεία μέσω τέχνης με έμφαση στα εικαστικά/ Art therapy with an emphasis on the visual arts», διάρκειας 436 ωρών.
ΕΝΟΤΗΤΕΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ
Το πρόγραμμα επικεντρώνεται, αλλά δεν περιορίζεται στις παρακάτω ενότητες:
Διδακτική Ενότητα 1
Τίτλος: Ιστορία & Βασικές Αρχές της εικαστικής θεραπείας
Περιγραφή
Ιστορική αναδρομή της arttherapy και της τέχνης και η συσχέτιση της πρωτόγονης εικαστικής γραφής με την art-therapy. Από την αρχαιοελληνική και τη ρωμαϊκή τέχνη σε συνδυασμό με τη φιλοσοφία, τη χρήση του υλικού, τη μυθολογία ως εργαλείο για την αναζήτηση του εαυτού και την συνειρμική διαδικασία.
Στην ενότητα παρουσιάζονται τα κινήματα της τέχνης με χρονολογική πρόοδο. Επίσης γίνεται αναζήτηση έργων της εποχής, χαρακτηριστικά διάκρισης και διάλογος μεταξύ των έργων με στόχο την εισαγωγή στον ελεύθερο συνειρμό [μεθοδολογία της εικαστικής θεραπείας].
Η εξέλιξη της τέχνης στο σύγχρονο κόσμο.
Προσέγγιση της διαφοροποίησης της εικαστικής γραφής σε συσχετισμό με την εξέλιξη της κοινωνίας, την αισθητική αντίληψη του έργου. Επίσης, γίνεται σύγκριση με το περιεχόμενο των προηγούμενων μαθημάτων με στόχο την αναγνώριση της ανάγκης για έκφραση ανά εποχή.
Στο μάθημα γίνεται εισαγωγή στα βασικά δομικά στοιχεία της τέχνης, την επιλογή χρώματος και θεματολογίας. Στόχος είναι η προαγωγή του ελεύθερου συνειρμού, η αναγνώριση των συμβόλων και η συνομιλία του έργου με το θεατή. Τέλος παρουσιάζονται διεθνείς καλλιτέχνες, που συνέβαλαν με το έργο τους στην εικαστική θεραπεία.
Διδακτική Ενότητα 2
Τίτλος: Υλικά, ιδιότητες και τεχνικές
Περιγραφή
Παρουσιάζεται η ιδιότητα του εκάστοτε υλικού σε συσχέτιση με τον ψυχισμό και την έκφραση αυτού. Βασικό μέλημα και θεωρητικά και κατά τη δημιουργική διαδικασία (Μαραθώνιοι) είναι η επιλογή των υλικών και η παρατήρηση της κινησιολογίας κατά τη χρήση τους. Στόχος είναι η κατάλληλη επιλογή ανάλογα με το περιστατικό, τις ανάγκες του project, τα ζητήματα που διερευνώνται, τον πληθυσμό - στόχο αλλά και την αποφυγή διεργασιών που θα εμποδίσουν την πρόοδο του περιστατικού.
Ο/η εκπαιδευόμενος/η θα αποκομίσει γνώσεις σχετικές με τη σωστή χρήση των υλικών για τη μέγιστη αποδοτικότητα τους ή την καταστροφή τους. Παράλληλα, θα ανακαλύψει μέσω της βιωματικής διαδικασίας το φάσμα δυνατοτήτων που προσφέρει το κάθε υλικό, ανάλογα τη χρήση του, καθώς και τον τρόπο που αυτό βοηθά στη διερεύνηση του ψυχισμού, την εκτόνωση, την παλινδρόμηση. Στα μαθήματα προσεγγίζεται η επιλογή κατάλληλου χώρου από την προαγωγή του αισθήματος ασφάλειας μέχρι και τον εξοπλισμό. Η ασφάλεια και η διατήρησή της ωφελούν στην προαγωγή της ελεύθερης έκφρασης του συναισθήματος του περιστατικού, χωρίς το φόβο ότι θα ακουστεί, θα κριθεί, θα σχολιαστεί εκτός πλαισίου, τηρώντας έτσι τον κώδικα δεοντολογίας. Σημαντικό μέλημα, επίσης, είναι η παροχή των υλικών που χρειάζονται για τη λειτουργία του εργαστηρίου, η μέριμνα προστασίας των έργων που έχουν παραχθεί και φιλοξενούνται στο χώρο.
Διδακτική Ενότητα 3
Τίτλος: Ομάδες ειδικού πληθυσμού
Περιγραφή
Περιλαμβάνεται η θεωρία για την ομαδική θεραπεία, οι ρόλοι και τα δυναμικά της ομάδας, η αλληλεπίδραση των μελών και το καθρέφτισμα του εαυτού μέσα από τους άλλους. Προσέγγιση του συναισθήματος μέσα από αποφορτιστικές, ανακουφιστικές διαδικασίες. Τόνωση της δημιουργικότητας. Εργαλεία ομαδικής εικαστικής θεραπείας. Κατευθυντικές και μη κατευθυντικές πρακτικές έκφρασης στους ειδικούς πληθυσμούς. Βασικές αρχές ανάπτυξης ενός έργου εικαστικής σε ομάδα.
Η ομαδική επικεντρώνεται στη μεταβίβαση και στην ασυνείδητη προβολική διαδικασία αποσκοπώντας στην ανάπτυξη του ατόμου. Στις ομάδες διατροφικών διαταραχών και εξαρτήσεων σκοπός είναι η επανασύνδεση του ατόμου με την κοινωνική αλληλεπίδραση, το σχετίζεσθαι, ώστε να επεξεργαστεί τις συμπεριφορές που το αποκόπτουν από το κοινωνικό σύνολο και τις διαπροσωπικές σχέσεις μέσω της διαχείρισή τους. Βασικός στόχος της εκμάθησης των εργαλείων της ομαδικής και της εικαστικής, είναι η γνώση και κατανόηση ότι στις ομάδες ειδικού πληθυσμού η ενδυνάμωση του Εγώ και η εναρμόνιση με την κοινωνική πραγματικότητα είναι τα απαραίτητα χαρακτηριστικά.
Διδακτική Ενότητα 4
Τίτλος: Εικαστική θεραπεία σε παιδιά & εφήβους
Περιγραφή
Εισηγήσεις/μαθήματα για τα αναπτυξιακά στάδια και τις ψυχικές διεργασίες που οδηγούν στη δόμηση της προσωπικότητας, όπως το παιδικό ιχνογράφημα, που εστιάζει στον τρόπο ερμηνείας του σχεδίου ως προς τη γνωστική ανάπτυξη του παιδιού, την αντίληψη του περιβάλλοντος και τη συναισθηματική του κατάσταση. Ο εκπαιδευόμενος αποκομίζει ένα βασικό εργαλείο για την αξιολόγηση των παιδικών έργων σύμφωνα με την αποτύπωση της εικόνας, αλλά και με τη διαδικασία παραγωγής της (θέση ζωγραφιάς στο χαρτί, ποιότητα γραμμής και πίεσης που έχει ασκηθεί, χρώματα, ρεαλισμός απεικονίσεων). Αναπτυξιακά στάδια και διεργασίες στον ψυχισμό για τη δόμηση της προσωπικότητας σε συνδυασμό με τη βιολογική ανάπτυξη. Η συμβολή των εικονογραφημένων παραμυθιών/ ιστοριών. Ανάλυση των αποτελεσμάτων της εικαστικής γραφής συσχετιζόμενη με το στάδιο ανάπτυξης/ηλικία του παιδιού από τα πρώτα χρόνια της ζωής του έως και την προεφηβεία. Στο μάθημα παρουσιάζεται η συγγραφή ως το μέσο για την ανάδειξη του φαντασιακού, οι ιδιότητες του παραμυθιού και η συμβολή του στην ανάπτυξη του λόγου. Επίσης, αναλύονται οι συμβολισμοί σε λεκτικό και μη λεκτικό επίπεδο, καθώς και οι συνδέσεις που προκύπτουν ανάλογα με το στάδιο ανάπτυξης. Στην ενότητα θα παρουσιαστούν τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του ψυχισμού κατά τη μετάβαση από την παιδική στην ενήλικη ζωή. Οι μέθοδοι διαχείρισης του stress, του θυμού και της εκρηκτικότητας που διακατέχει τον έφηβο συμβολικά και ρεαλιστικά καθώς και η σημαντικότητα αγχολυτικών εργαλείων για την ανακούφιση των διεργασιών ενηλικίωσης και της αποδοχής της νέας πραγματικότητας.
Διδακτική Ενότητα 5
Τίτλος: Ψυχοπαθολογία/ψυχιατρικά περιστατικά. Θεραπείες μέσω τεχνών - Βασικές αρχές ψυχολογικών προσεγγίσεων και εικαστική θεραπεία
Περιγραφή
Στην ενότητα γίνεται παρουσίαση των ιδιοτήτων και των εργαλείων της εικαστικής ανά κατηγορία και προσέγγιση της κατάλληλης επιλογής τους ανά πληθυσμό ή και συνδυαστικά.
Δίνεται η βασική θεωρία των δομικών στοιχείων της προσωπικότητας, των διαταραχών και των ιδιαίτερων γνωρισμάτων που παρουσιάζουν και η προσέγγιση των παραπάνω με χρήση συγκεκριμένων εργαλείων της art-therapy.
Η αναγνώριση του ψυχοπαθολογικού ή του μη ψυχοπαθολογικού είναι δύσκολη, αφού η διάκρισή τους ακουμπά σε μια πολύ λεπτή διαχωριστική γραμμή. Με λίγα λόγια, η παρεκκλίνουσα συμπεριφορά από τα αποδεκτά πλαίσια δεν είναι απαραιτήτως παθολογική και ορίζεται βάσει των αποτελεσμάτων της στο περιβάλλον, αλλά και στο ίδιο το άτομο. Για το λόγο αυτό θα πραγματοποιηθεί εισήγηση για τις κατευθυντήριες γραμμές, τα εργαλεία και τα σχήματα ταξινόμησης για την αναγνώριση και την αντιμετώπιση των διαταραχών συμπεριφοράς.
Παρουσιάζονται επίσης κλινικά περιστατικά ως επιμορφωτικό εργαλείο και η προσέγγιση τους μέσω της εικαστικής θεραπείας με στόχο την ανακούφιση των συμπτωμάτων, την αποφόρτιση από το αίσθημα δυσφορίας με σκοπό να μην στραφεί ενάντια του εαυτού ή του περιβάλλοντός του και τη διατήρηση μιας πιο ισορροπημένης καθημερινότητας εντός και εκτός δομών ψυχικής υγείας.
Η θεραπεία μέσω τέχνης καθώς αποτελεί ένα μοντέλο θεραπείας με τη χρήση διάφορων μεθόδων, που ακουμπούν στην έκφραση και τη δημιουργία έχει ως βασικό χαρακτηριστικό την έκφραση του θεραπευόμενου μη λεκτικά, δηλαδή μέσα από το έργο του. Αυτό καθιστά τις θεραπείες μέσω τέχνης ιδανικές για την προσέγγιση πληθυσμών που δυσκολεύονται στο λόγο ( ψυχιατρικοί ασθενείς, παιδιά, ΑΜΕΑ, ηλικιωμένοι κ.λπ.) και εξαιρετικά βοηθητικές στην πρόληψη και φροντίδα της ψυχικής υγείας, αφού ωθεί το συναίσθημα να εκφραστεί μέσω του έργου και να μην γυρίσει προς τον εαυτό.
Στόχος του μαθήματος είναι ο/η εκπαιδευόμενος/η να δει τη λειτουργία των θεραπειών μέσω τέχνης και τις ιδιότητές τους, καθώς και να αντιληφθεί τα κοινά εργαλεία και την προσέγγιση της κάθε μορφής θεραπείας, αλλά και τις διαφορές τους. Τα παραπάνω τον/την καθιστούν ικανό να επιλέξει το κατάλληλο για αυτόν μοντέλο, αλλά και τις ιδιότητες που θα του φανούν χρήσιμες για το εκάστοτε περιστατικό, οι οποίες εμπεριέχονται σε όλες τις θεραπείες μέσω τεχνών.
Επίσης παρουσιάζεται η βασική θεωρητική προσέγγιση των σχολών ψυχοθεραπείας και η χρήση παραδειγμάτων για την κατανόησή τους σε συνδυασμό με την εικαστική
θεραπεία και τα εργαλεία της.
Διδακτική Ενότητα 6
Τίτλος: Αρχέτυπα & Φιλοσοφία
Περιγραφή
Ο Jung ορίζει το Συλλογικό ασυνείδητο ως εξής : «Η περιοχή της ψυχής που είναι άπειρα αρχαιότερη από την προσωπική ζωή του ατόμου». «Φαίνεται …ότι περιέχει ορισμένα σχέδια, τα «αρχέτυπα», που είναι κοινά για όλη την ανθρωπότητα». (Carl Jung, Η ολοκλήρωση της προσωπικότητας). Το συλλογικό ασυνείδητο είναι, δηλαδή, η ψυχική περιοχή της ασυνείδητης πλευράς μας, όπου μετρά χιλιετίες πίσω, καταγραφές κοινές σε όλο τον πληθυσμό και σύμβολα (αρχέτυπα) κοινώς αναγνωρίσιμα. Τα σύμβολα αυτά προέρχονται από τη μυθολογία, τους αριθμούς, την τέχνη και επηρεάζουν συμπεριφορές και ψυχικές εκφράσεις.
Στην ενότητα θα αναπτυχθούν βασικά εργαλεία της Γιουγκιανής θεώρησης και η σύνδεση με τους Φιλοσόφους, όπως το «πείρατα της ψυχής» του Ηράκλειτου, το αρχέτυπο του «αρχέγονου οφθαλμού» του Heidegger, η σύνθεση της
«περιεχοντολογίας» του Jaspers.
Διδακτική Ενότητα 7
Τίτλος: Αποκατάσταση και Τέχνη ως Θεραπεία. «Art therapy and Rehabilitation»
Περιγραφή
Στην παρούσα ενότητα θα εξετάσουμε τεχνικές αντιμετώπισης του «τραύματος» πέραν της ορολογίας που ορίζει το πλαίσιο της ψυχικής υγείας.
Έως σήμερα διαπιστώνουμε ότι η θεραπεία εστιάζεται στο σημείο της συνεργασίας του ασθενούς με την ιατρική ομάδα, τη νοσηλεία και την παραμονή του με ασφάλεια στο Κέντρο Αποκατάστασης, χωρίς να διερευνώνται άμεσα πιθανές ψυχογενείς ασυνείδητες συμπεριφορές που ανασύρθηκαν - ενεργοποιήθηκαν μετά το «τραύμα», αλλά στην ουσία δεν προέρχονται αυτό.
Το ζητούμενο το οποίο αναδεικνύεται είναι η πρώιμη ερμηνευτική παρέμβαση των βαθύτερων αιτιών της ψυχολογικής υγείας ενός ασθενούς, με σκοπό τη βελτίωση και διασφάλιση της ψυχικής του υγείας μετά από «τραύμα».
*Τραύμα: Με τον όρο αυτό, περιγράφεται το γεγονός με το οποίο επήλθε η μεταβολή της «κανονικής» υγείας του ασθενούς σε αναπηρία.
Διδακτική Ενότητα 8
Τίτλος: Εκπαιδευτικό Δράμα – Δραματοθεραπεία - Θεατρολογία
Περιγραφή
Το Εκπαιδευτικό Δράμα είναι μια οργανωμένη – δομημένη διαδικασία που χρησιμοποιεί τους κανόνες, τις συμβάσεις, τα στοιχεία και τις τεχνικές της θεατρικής φόρμας και των άλλων τεχνών, με βασικό σκοπό τη συνειδητή και πολύπλευρη κατάκτηση της γνώσης μέσα στο κοινωνικό πλαίσιο. Η μεθοδολογία αυτή είναι βασισμένη στις αρχές επιστημών όπως η ψυχολογία, η κοινωνιολογία και η φιλοσοφία. Στόχος του μαθήματος είναι να οδηγηθούν οι επιμορφούμενοι/ες μέσα από την διερεύνησή του, στην κατανόηση βαθύτερων και αφηρημένων εννοιών. Παράλληλα, στη συγκεκριμένη ενότητα οι επιμορφούμενοι/ες εισάγονται στη δραματοθεραπεία μέσα από τη διερεύνηση των ορισμών, των σκοπών και των βασικών αρχών της. Ουσιαστικά πρόκειται για τη χρήση θεατρικών δραστηριοτήτων για θεραπευτικούς σκοπούς που εφαρμόζονται στην κλινική και κοινωνική σφαίρα με άτομα και ομάδες.
Διδακτική Ενότητα 9
Τίτλος: Δημιουργική μάθηση και κριτικός αναστοχασμός. Ζητήματα φύλου στην εικαστική
Περιγραφή
Στο σεμινάριο αξιοποιούνται πληθώρα μεθοδολογικών προσεγγίσεων και μέσων, όπως η βιωματική μάθηση, το παιδικό βιβλίο, η ποίηση, τα εικαστικά μέσα καθώς επίσης και ο κριτικός αναστοχασμός, η ανάλυση λόγου και η κριτική ψυχολογία. Με αυτόν τον τρόπο, ο συμμετέχων μπορεί να συνθέσει δημιουργικά και κριτικά τα διαθέσιμα υλικά, προκειμένου να κινητοποιηθούν οι μαθητές και μαθήτριες, ώστε να εξετάσουν κριτικά το βιωματικό υλικό που προκύπτει σε κάθε συνάντηση. Παράλληλα εκπαιδευτικοί και μαθητές συντελούν βιωματικά στην ανάπτυξη ενός δημοκρατικού διαδραστικού περιβάλλοντος μάθησης. Στο σεμινάριο οι εκπαιδευτικοί συνθέτουν όχι μόνο το προσφερόμενο εκπαιδευτικό υλικό, αλλά με βάση τις δικές τους ανάγκες και τις ανάγκες της τάξης τα δημιουργικά μέσα, που προτιμούν. Έτσι, ο κριτικός αναστοχασμός με βάση το «εδώ και τώρα» του σχολείου γίνεται αντικείμενο μόνιμης διαπραγμάτευσης προκαλώντας αλλαγές και νέους προβληματισμούς.
Η διαταραχή ταυτότητας του φύλου ή διαταραχή δυσφορίας του φύλου, όπως έχει πλέον επικρατήσει να ονομάζεται, χαρακτηρίζεται από τη μία πλευρά, από μία έντονη επιθυμία του ατόμου να ανήκει στο άλλο φύλο και από την άλλη, από μία έντονη δυσφορία του ατόμου για το ανατομικό του φύλο. Είναι αρκετά σύνηθες τα παιδιά σε νεαρή ηλικία να παίζουν εναλλάξ τους ρόλους των δύο φύλων. Αυτό αποτελεί μία φυσιολογική διεργασία στην ανάπτυξη της ταυτότητας του φύλου.
Στην ενότητα θα εξετάσουμε τον τρόπο που στη θεραπευτική διαδικασία εκφράζονται ασυνείδητα τέτοιου είδους εσωτερικές διεργασίες, όπως προσκολλήσεις/συγκρούσεις σε ένα από τα γονεϊκά πρότυπα μέσω της εικαστικής.