Ο αποχωρισμός, πρακτικά και συναισθηματικά, από τους γονείς αποτελεί φυσιολογική εξέλιξη της πορείας του ατόμου. Σηματοδοτεί την επιτυχία του γονεϊκού ρόλου στην παροχή των απαραίτητων συστατικών στα παιδιά για να αυτονομηθούν και να προοδεύσουν με αρχές και αξίες ως ανεξάρτητες προσωπικότητες.
Τι γίνεται όταν η οικογένεια δεν έχει προετοιμαστεί για την αυτονόμηση του παιδιού; Η ανεξαρτητοποίηση από την οικογένεια με την έννοια αλλαγής χώρου δεν ενέχει απαραίτητα και τη συναισθηματική ανεξαρτητοποίηση.
Συχνά, ως ενήλικες, ενώ λαχταράμε να ανεξαρτητοποιηθούμε φεύγοντας από το σπίτι, τελικά φεύγουμε κοιτώντας αυτά που αφήνουμε πίσω. Πού να καταλάβουμε πως φεύγοντας έχουμε βάλει εν αγνοία μας την πατρική οικογένεια μέσα στη βαλίτσα;
Οι σχέσεις εξάρτησης με την πρωταρχική οικογένεια κάνουν δύσκολη την εξέλιξη του παιδιού ως ενήλικα. Μπορεί η πατρική οικογένεια από ανασφάλεια να δημιουργεί ενοχές στον ενήλικα και να τον κρατούν ηθικά δέσμιο και εξαρτημένο σε αυτήν. Δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις γονέων που υπενθυμίζουν συχνά στα παιδιά τους όλα όσα τους έχουν προσφέρει, δημιουργώντας, άθελά τους, ένα πλαίσιο στο όποιο τα παιδιά νιώθουν υποχρεωμένα σε αυτούς.
Υπάρχει περίπτωση ο ίδιος ο ενήλικας «να βρίσκεται με το ένα πόδι στο νέο σπίτι και με το άλλο πόδι έξω», με το βλέμμα στραμμένο στους γονείς. Ο ίδιος πιθανόν εγκλωβίζεται στο φόβο του να επενδύσει εξ ολοκλήρου στα νέα μονοπάτια όπου θα είναι ο αποκλειστικά υπεύθυνος του εαυτού του.
Τόσο η πατρική οικογένεια όσο και ο «νέος» ενήλικας μπορεί να πέφτουν στην παγίδα της αδυναμίας τους να οριοθετήσουν τη νέα τους σχέση και αφήνουν ο ένας στον άλλον πολύ χώρο δράσης. Από τη μία, οι γονείς μπορεί να παρεμβαίνουν, να διορθώνουν και να ασκούν έλεγχο για να διατηρήσουν το γονεϊκό ρόλο. Από την άλλη ο ενήλικας, μπορεί να παραμένει γιος/κόρη, αναζητώντας με τη πρώτη ευκαιρία να συμβουλευτεί τους γονείς του και να τους εντάξει στην καθημερινότητα του.
Το βήμα της δημιουργίας προσωπικής ζωής με τα δικά μας υλικά απαιτεί επαναπροσδιορισμό των ρόλων των εμπλεκόμενων προσώπων και νέα όρια στις σχέσεις με τους γονείς μας. Χρειάζεται να γίνουν συμβιβασμοί και υποχωρήσεις από τη μεριά της πατρικής οικογένειας και να αφήσουν τον ενήλικα να τραβήξει το δικό του δρόμο. Οι γονείς καλούνται να αποδεχτούν μια νέα σχέση με τα ενήλικα πλέον παιδιά τους, να αποδεχτούν την αναπόφευκτη αυτονόμηση τους αλλά και να χτίσουν μαζί τους σχέσεις που επιτρέπουν την προσωπική εξέλιξή τους.
Ο μύθος της δεμένης οικογένειας
Ο μύθος της δεμένης οικογένειας. Αρκετές φορές η καχυποψία και η δυσπιστία εμπεριέχουν τον τρόμο μήπως αφεθούμε έρμαια στη φαντασιωσική παντοδύναμη μητέρα (κοινωνία, κράτος, εξουσία, σύντροφο, θεότητα, θεραπεία κλπ.) Είναι χρήσιμο να διευκρινιστεί ότι στατιστικά οι «δεμένες» οικογένειες «δένονται» κυρίως από τις ανάγκες της μητέρας που φυσικά δεν καλύπτονται από την συναισθηματική οντότητα του πατέρα-συζύγου. Οι ανάγκες αυτές μαρτυρούν την ψεύτικη νίκη της επί του αρσενικού. Διατηρείται με αυτό τον τρόπο το παιδί ως λάφυρο εξαρτητικό που υπενθυμίζει την κυριαρχία της. Είναι κατανοητό πως σ’ αυτή τη μάχη κανένας δεν έχει κερδίσει. Ο μόνος ηττημένος είναι το παιδί. Γνωρίζουμε πως η εξατομίκευσή του πραγματοποιείται με φυσιολογική οριοθέτηση ανάμεσα στην ηλικία των 1,5-3 ετών.
Στη βρεφική ηλικία αρκετές μητέρες μέσα στα όρια της δικής τους διάθεσης να «ελέγχουν καταστάσεις» εμποδίζουν την εξατομίκευση των παιδιών τους και φυσικά και τον αποχωρισμό τους. Μεταδίδουν υπαινιγμούς για τη δική τους εσωτερική δομή και ανασύρουν από βαθύτερα επίπεδα έκδηλες επιθυμίες τους. Υπεύθυνη είναι η πρόθεση να μην «εγκαταλειφθούν». Αυτοκαταδικάζονται όμως να κουβαλούν χωρίς τέλος τα παιδιά τους και καταδικάζουν αυτά να κουβαλούν εκείνες. Τα μαθαίνουν να αξιολογούν τον (από)χωρισμό ως εγκατάλειψη και καταστροφή.
Ο γονιός μετατρέπει (ασυνείδητα) τον μπλοκαρισμένο ερωτισμό του προς το σύντροφο, σε υπερβολική στοργή προς το παιδί. Οδηγεί έτσι τον απόγονό του να δεθεί κυριολεκτικά μαζί του. Γονιός και τέκνο, σχηματίζουν έναν αδιάρρηκτο προσωπικό δεσμό. Είναι σα να ορκίστηκαν σιωπηλά να σχηματίσουν οι δυο τους μια ομάδα που δεν χωρά κανέναν άλλο! Ακόμη κι ο άλλος γονιός μένει απέξω. Αυτό βέβαια στην ουσία τον βολεύει. Γιατί πατέρας και μητέρα έχουν ταιριάξει μεταξύ τους στα νευρωτικά τους χαρακτηριστικά. Ο καθένας δηλαδή έχει βρει στον άλλον, το άρρωστο (πλην όμως γνώριμο!) κομμάτι του από την παλιά δική του οικογένεια. Όταν λοιπόν ο ένας παίρνει το συμβιωτικό με το παιδί ρόλο, ο άλλος αναλαμβάνει το ρόλο του «συναισθηματικού ζητιάνου». Με αυτό τον τρόπο στήνεται μια δυναμική (νοσηρή) ισορροπία και η οικογένεια δένει σφικτά.
Στατιστικά είναι συχνότερα η μητέρα αυτή που δημιουργεί τη συμμαχία με το παιδί. Θεωρεί ότι ο πατέρας ( που δεν ειναι πατέρας της) δεν είναι σε θέση να καλύψει τις συναισθηματικές της ανάγκες ως σύζυγος και αυτή τις καλύπτει μέσα από το παιδί της. Με αυτό τον τρόπο τα παιδιά μένουν σε μια σχέση εξάρτησης και πιθανόν δεν θα μπορέσουν ποτέ να ξεδιπλώσουν τα φτερά τους. Η μητέρα πάλι, ανακουφίζεται μέσα στην παντοδύναμη κυριαρχία της. Έχοντας τον απόγονο ως λάφυρο, αισθάνεται ότι έχει κατατροπώσει το αρσενικό, που έτσι κι αλλιώς την έχει απορρίψει. Ο μεγάλος χαμένος από αυτά τα «παιγνίδια» είναι βεβαίως το παιδί. Το βρέφος, εάν του επιτρέπαμε να αναπτυχθεί φυσιολογικά, θα έπρεπε να ολοκληρώσει σταδιακά μέσα στα τέσσερα πρώτα χρόνια της ζωής του τη διαδικασία της εξατομίκευσης. Αυτό σημαίνει να περάσει «αναίμακτα» και με φυσικό τρόπο τη φάση του αποχωρισμού από τη μητέρα και να αρχίσει να σχηματοποιεί τα δικά του ιδιαίτερα χαρακτηριστικά. Πολλές μαμάδες όμως εξαιτίας των δικών τους κενών εμποδίζουν την υγιή ανάπτυξη των παιδιών τους. Τους μεταδίδουν (με μη λεκτικούς τρόπους συνήθως) τα δικά τους μπλοκαρίσματα. Όπως ένα παιδί φοβάται να μην το εγκαταλείψουν, με τον ίδιο ακριβώς τρόπο φοβάται και η μητέρα (που έχει μείνει ουσιαστικά ανώριμη) να μην εγκαταλειφθεί από το παιδί της. Η συμβιωτική σχέση έχει στηθεί. Ο ομφάλιος λώρος είναι ξανά άθικτος και ενώνει αδυσώπητα τις δύο πλευρές, οι οποίες θα τραβούν η μια την άλλη εις αεί. Τo παιδί έχει πλέον μάθει να αξιολογεί τον (από)χωρισμό ως εγκατάλειψη και καταστροφή.