Προερχόμενη από αυστριακά εκπαιδευτικά πλαίσια δια βίου μάθησης κι εκπαίδευσης, δυσκολεύτηκα να κατανοήσω τις απόψεις περί μάθησης στην Ελλάδα. Με αφορμή αυτή τη δυσφορία που ένιωσα, θα ήθελα να μοιραστώ παρατηρήσεις και σκέψεις μου περί ορατής μάθησης.
Τόσο οι εκπαιδευτικοί οργανισμοί και οι διδάσκοντές, όσο και οι διδασκόμενοι και η κοινωνία γενικότερα μου φαίνεται ότι πιστεύουν τα εξής:
1) Μαθαίνω γιατί πρέπει (π.χ. επιχορήγηση, δίπλωμα)
2) Μαθαίνω υπό πίεση ή με εξωτερικά κίνητρα (π.χ. εξετάσεις, επιβολή εργασιακού χώρου)
3) Μαθαίνω βασικά από παιδί ως νέος (-25)
4) Μαθαίνω (ότ)αν διαβάζω πολύ (ποσότητα+χρόνος)
5) Μαθαίνω (ότ)αν βαθμολογούμαι καλά ή επιτυγχάνω σε εξετάσεις
6) Μαθαίνω θεωρητικά
7) Μαθαίνω όπως διδάσκει ο δάσκαλος
8) Μαθαίνω ως ενήλικας ταχύρρυθμα.
Θα μπορούσα να αναφέρω πολλά ακόμα, αλλά νομίζω ότι έγινε αντιληπτή η κυρίαρχη νοοτροπία για τη μάθηση, όπως την εξέλαβα ερχόμενη εδώ.
Το Υπουργείο Παιδείας είναι ταυτόχρονα και δια βίου μάθησης. Ωστόσο στη χώρα που ειπώθηκε το "γηράσκω αεί διδασκόμενος", σύμφωνα με τον CEDEFOP , υπάρχει η μικρότερη συμμετοχή σε σεμινάρια επιμόρφωσης και δια βίου μάθησης. Στην Αυστρία επισκεπτόμασταν σεμινάρια γιατί θέλαμε να μάθουμε νέες μεθόδους, να ανταλλάξουμε απόψεις και εμπειρίες κ.ά. Εδώ προτιμούνται σεμινάρια και επιμορφώσεις που προσφέρουν πιστοποιημένες βεβαιώσεις, επιχορηγήσεις και πτυχία. Σεμινάρια και επιμορφώσεις από φορείς εξωτερικού εκτιμούνται (και εν μέρει επιβάλλονται) στην Αυστρία, ενώ στην Ελλάδα είναι πλεονέκτημα να έχεις επιμόρφωση από ελληνικούς -κατά προτίμηση κρατικούς- φορείς.
Οπότε σε μια χώρα, όπου διϋλίζονται τα προσόντα και γίνονται αποδεκτά μόνο χαρτιά αναγνωρισμένα από το κράτος, εμφανίζεται ορατή μάθηση;
Π.χ. πώς μιλούν οι νέες γενιές αγγλικά; Πώς γράφουμε ελληνικά; Πού κατατάσσεται η εκπαίδευση στα διεθνή επίπεδα (βλ. PISA, λίστες πανεπιστημίων); Η επιμόρφωση συνεπάγεται και μάθηση;
Κάποιοι φίλοι και συνάδελφοι μου έχουν εκμυστηρευτεί ότι ενώ έχουν πτυχίο C1 επιπέδου γλώσσας, δεν μπορούν να επικοινωνήσουν σε αυτή. Και διερωτώμαι: Γιατί;
Για να γίνει ορατή η μάθηση, λοιπόν, δηλ. για να περάσουμε από το "διδάσκομαι" στο "μαθαίνω", θα πρέπει πρωτίστως να υπάρχουν εσωτερικά κίνητρα και ώριμη αντίληψη του "μανθάνειν". Με απλά λόγια: κάποιος που θέλει να μάθει (στο εξής "μαθητής"), - και κυρίως ο έφηβος και ο ενήλικας - οφείλει να ξεκαθαρίσει μέσα του γιατί μπαίνει σε αυτή τη διαδικασία: για το χαρτί, για τη μάθηση ή και για τα δύο;
Μετά από αυτό, βοηθητική συμπεριφορά στη διαδικασία της μάθησης είναι και τα παρακάτω:
9) Θετική στάση απέναντι σε προκλήσεις/δραστηριότητες.
10) Αυτοπεποίθηση. Ο μαθητής θεωρεί σημαντική την επιτυχημένη μάθηση για να τονωθεί το εγώ του.
11) Ανάγκη για επιτυχία. Π.χ. για να ξεπεράσει δυσκολίες και να προσεγγίσει στόχους.
12) Υψηλές προσδοκίες. Ο μαθητής είναι φιλόδοξος, θέλει απαιτητικές προκλήσεις, καλή ανατροφοδότηση, βαθμούς, μάθηση.
13) Προσανατολισμός στους στόχους. Ο μαθητής γνωρίζει τις συγκεκριμένες δραστηριότητες μάθησης και τους στόχους, και κατευθύνει τις προσπάθειές του στην επίτευξή τους.
14) Επιμονή. Ο μαθητής είναι συνεπής στις προσπάθειές του να μάθει και δεν αποθαρρύνεται από οπισθοδρόμηση ή επιφανειακή έλλειψη προόδου.
15) Ανοχή μη κατανόησης. Ο μαθητής δεν ενοχλείται από προσωρινή μη κατανόηση ή σύγχυση. Τα ανέχεται υπομονετικά, γνωρίζοντας ότι είναι φυσικό στάδιο προς τη μάθηση και έχοντας πεποίθηση ότι θα κατανοήσει αργότερα.
Βεβαίως είναι απόλυτα φυσιολογικό στη μαθησιακή διαδικασία να υπάρχουν διακυμάνσεις του ενδιαφέροντος και κατ’ επέκταση της δραστηριοποίησης των μαθητών, τόσο κατά τη διάρκεια σειράς μαθημάτων, όσο και κατά τη διάρκεια μιας δραστηριότητας. Αυτό συχνά οφείλεται σε παράγοντες που δεν μπορεί να ελέγξει ο διδάσκων/ η διδάσκουσα (εσωτερικά κίνητρα και διάθεση). Πιο εμφανείς είναι αυτές οι διακυμάνσεις σε τάξεις με νεότερους ή λιγότερο αυτόνομους μαθητές.
Αντί επιλόγου, θα ήθελα να παραθέσω αυτούσια περιεκτικά λόγια σημαντικών ερευνητών της μάθησης, που, κατά την άποψή μου, συνδέουν τις υποκειμένικες απόψεις για τη μάθηση με την ορατή μάθηση του μαθητή.
P. Jarvis (2006)
Το είναι και το γίγνεσθαι είναι με αδιαχώριστο τρόπο συμπλεγμένα και η ανθρώπινη μάθηση είναι ένα από τα φαινόμενα που τα ενώνει, αφού είναι θεμελιώδης για την ίδια τη ζωή.
R. Kegan (2000)
Η μετανεωτερικότητα μας καλεί να κρατήσουμε αποστάσεις ακόμη και από την ίδια την εσωτερική μας εξουσία, έτσι ώστε να μην είμαστε ολότελα δέσμιοι των θεωριών μας, να μπορούμε να αναγνωρίζουμε την πληρότητά τους και να είμαστε σε θέση να ενστερνιζόμαστε ταυτόχρονα και αντιφατικά συστήματα.
E. Wenger (1998)
Οι καταστάσεις που φέρνουν τη μάθηση στο επίκεντρο δεν είναι κατ’ ανάγκη αυτές στις οποίες μαθαίνουμε περισσότερο ή βαθύτερα… Η μάθηση είναι κάτι που αποκτάμε – είτε το αντιλαμβανόμαστε είτε όχι, είτε μας αρέσει ο τρόπος που γίνεται είτε όχι… Ακόμα και η αδυναμία να μάθουμε τα προσδοκώμενα σε μια δεδομένη κατάσταση συνήθως εμπλέκει τη μάθηση άλλων πραγμάτων… η μάθηση είναι ένα αναπόσπαστό τμήμα της καθημερινής μας ζωής… Θέλουμε να προκαλέσουμε μάθηση, να την ελέγξουμε, να την κατευθύνουμε, να την επιταχύνουμε, να την απαιτήσουμε ή ακόμα και απλώς να σταματήσουμε να την εμποδίζουμε… Κατά συνέπεια οι απόψεις μας για τη μάθηση έχουν σημασία: αυτό που νομίζουμε για τη μάθηση επηρεάζει το πότε αναγνωρίζουμε ότι συντελείται μάθηση.
Συναφές και πολύ ενδιαφέρον βίντεο: "Do schools kill creativity?"