Η διδασκαλία των οικονομικών και της λογιστικής σε ενήλικες αποτελεί μια ιδιαίτερη παιδαγωγική πρόκληση. Πρόκειται για γνωστικά πεδία που συχνά προκαλούν δέος ή αποστροφή στους εκπαιδευόμενους, καθώς συνδέονται με αριθμούς, τύπους και αφηρημένες έννοιες. Ωστόσο, η ουσία τους βρίσκεται βαθιά μέσα στην καθημερινή ζωή: στη διαχείριση του οικογενειακού εισοδήματος, στην κατανόηση ενός λογαριασμού ή στην οργάνωση μιας μικρής επιχείρησης.
Στην εκπαίδευση ενηλίκων, ο ρόλος του εκπαιδευτή δεν είναι να μεταδώσει έτοιμες γνώσεις, αλλά να οργανώσει μαθησιακές εμπειρίες που αξιοποιούν το βίωμα, τον στοχασμό και την άμεση εφαρμογή. Το ζητούμενο είναι οι εκπαιδευόμενοι να κατανοήσουν, να συνδέσουν και τελικά να χρησιμοποιήσουν τις οικονομικές έννοιες στον δικό τους χώρο εργασίας και ζωής.
Σκοπός του παρόντος άρθρου είναι να αναδειχθούν οι βασικές προκλήσεις που αντιμετωπίζει ο εκπαιδευτής οικονομικών στην εκπαίδευση ενηλίκων και να παρουσιαστούν στρατηγικές που μπορούν να κάνουν τη μάθηση πιο ουσιαστική και αποτελεσματική.
Οι κύριες προκλήσεις
Η πρώτη πρόκληση είναι η ετερογένεια των ακροατηρίων. Οι ενήλικες φέρνουν διαφορετικές εμπειρίες, επαγγελματικές διαδρομές και μαθησιακές συνήθειες. Σε ένα τμήμα μπορεί να συνυπάρχουν ένας μικροεπιχειρηματίας, μια άνεργη μητέρα που επανέρχεται στη μάθηση και ένας υπάλληλος με εμπειρία λογιστηρίου. Ο εκπαιδευτής καλείται να προσαρμόσει τη διδασκαλία, να χρησιμοποιήσει πολλαπλά παραδείγματα και να αναγνωρίσει την εμπειρία όλων ως πηγή γνώσης.
Μια δεύτερη πρόκληση είναι οι αρνητικές στάσεις απέναντι στα οικονομικά. Πολλοί ενήλικες κουβαλούν από το σχολείο την πεποίθηση ότι «δεν τα πάνε καλά με τα μαθηματικά» ή ότι τα οικονομικά είναι δυσνόητα. Η απομυθοποίηση του αντικειμένου, μέσα από παραδείγματα οικεία και εφαρμόσιμα, βοηθά να σπάσει αυτός ο φραγμός. Όταν η θεωρία συνδέεται με κάτι γνώριμο – όπως η ανάλυση ενός οικογενειακού προϋπολογισμού ή η ερμηνεία ενός εκκαθαριστικού μισθοδοσίας – η μάθηση αποκτά άμεση σημασία.
Επιπλέον, οι ενήλικες έχουν περιορισμένο χρόνο και χρειάζονται μαθήματα που δίνουν άμεσα αποτελέσματα. Η διδασκαλία πρέπει να επικεντρώνεται σε δραστηριότητες πρακτικές και ουσιαστικές, που μεταφράζονται σε δεξιότητες χρήσιμες στην εργασία ή στην προσωπική ζωή (Knowles, 1980).
Τέλος, ο ρόλος του εκπαιδευτή αλλάζει. Παύει να είναι ο παραδοσιακός ομιλητής που περιορίζεται στη στείρα μετάδοση γνώσεων και μετατρέπεται σε συντονιστή μιας ενεργητικής μαθησιακής διαδικασίας, δημιουργώντας συνθήκες συμμετοχής, ανταλλαγής εμπειριών και συνεργασίας.
Στρατηγικές που λειτουργούν
Μία από τις πιο αποτελεσματικές προσεγγίσεις είναι η βιωματική μάθηση. Ο κύκλος του Kolb δείχνει ότι η ουσιαστική γνώση χτίζεται μέσα από την εμπειρία, την παρατήρηση, τη θεωρητική επεξεργασία και την εφαρμογή. Στα οικονομικά, αυτό μπορεί να γίνει με απλούς αλλά ρεαλιστικούς τρόπους: ανάλυση ενός πραγματικού τιμολογίου, διερεύνηση του κόστους ενός προϊόντος, υπολογισμός της διαφοράς ανάμεσα στο μικτό και το καθαρό εισόδημα. Ο εκπαιδευτής καθοδηγεί τους εκπαιδευόμενους να παρατηρήσουν, να συζητήσουν, να εξάγουν συμπεράσματα και να δοκιμάσουν μικρές αλλαγές στην πράξη.
Μια δεύτερη στρατηγική είναι η μάθηση μέσω προβλήματος (Problem-Based Learning). Αντί να ξεκινά το μάθημα από τη θεωρία, ξεκινά από ένα πρόβλημα που έχει νόημα για το ακροατήριο. Για παράδειγμα: «Μια μικρή επιχείρηση αντιμετωπίζει πρόβλημα ρευστότητας. Τι επιλογές έχει χωρίς να προσφύγει σε δανεισμό;». Οι ομάδες συζητούν, υπολογίζουν, προτείνουν λύσεις. Η μάθηση έτσι γίνεται ενεργητική και όχι παθητική.
Η ομαδοσυνεργατική διδασκαλία επίσης βοηθά σημαντικά. Οι εκπαιδευόμενοι ανταλλάσσουν εμπειρίες, αναλαμβάνουν ρόλους (λογιστής, επιχειρηματίας, πελάτης), και μέσα από μικρές προσομοιώσεις κατανοούν πώς εφαρμόζονται οι έννοιες στην πράξη. Η συνεργασία ενισχύει την κατανόηση και καλλιεργεί δεξιότητες επικοινωνίας και επίλυσης προβλημάτων.
Η οπτικοποίηση δύσκολων εννοιών είναι επίσης κρίσιμη. Τα διαγράμματα ροής, τα απλά γραφήματα κόστους–εσόδων ή τα φύλλα εργασίας σε Excel βοηθούν τους εκπαιδευόμενους να «δουν» τις σχέσεις μεταξύ αριθμών και εννοιών. Οπτικά εργαλεία και μικρές ασκήσεις δίνουν ζωντάνια στο μάθημα και διατηρούν την προσοχή. Ιδιαίτερη σημασία έχει και ο αναστοχασμός. Στο τέλος κάθε ενότητας, μικρά ερωτήματα όπως «τι έμαθα σήμερα που θα μου φανεί χρήσιμο στη δουλειά μου;» ή «ποια οικονομική μου συνήθεια σκέφτομαι να αλλάξω;» βοηθούν στη μεταφορά της γνώσης στην πράξη. Ο αναστοχασμός μετατρέπει τη γνώση σε συνειδητή επιλογή και ενδυναμώνει τον ενήλικα εκπαιδευόμενο.
Τέλος, η αξιολόγηση χρειάζεται να είναι διαμορφωτική και όχι τιμωρητική. Μικρές δραστηριότητες ελέγχου, σύντομες ερωτήσεις ή παραδείγματα κατανόησης όρων δίνουν ανατροφοδότηση και ενισχύουν την αυτοπεποίθηση. Η διαφοροποίηση, με υλικό διαφορετικής δυσκολίας, επιτρέπει σε κάθε εκπαιδευόμενο να μαθαίνει με τον ρυθμό του.
Συμπέρασμα
Η διδασκαλία των οικονομικών στην εκπαίδευση ενηλίκων απαιτεί ευαισθησία, δημιουργικότητα και προσαρμοστικότητα. Ο εκπαιδευτής χρειάζεται να συνδυάζει τη γνωστική επάρκεια με την ικανότητα να αφουγκράζεται τις ανάγκες και τις εμπειρίες των συμμετεχόντων. Όταν η μάθηση γίνεται βιωματική, συνεργατική και συνδεδεμένη με την πράξη, τότε οι εκπαιδευόμενοι δεν μαθαίνουν απλώς αριθμούς – αποκτούν εργαλεία για να ερμηνεύουν, να αποφασίζουν και να ενεργούν πιο συνειδητά στην επαγγελματική και προσωπική τους ζωή .
Βιβλιογραφία
Καραλής, Θ. (2013). Σχεδιασμός, οργάνωση και αξιολόγηση προγραμμάτων εκπαίδευσης ενηλίκων. Αθήνα: Πατάκης.
Κόκκος, Α. (2005). Η Εκπαίδευση Ενηλίκων: Ανιχνεύοντας το πεδίο. Αθήνα: Μεταίχμιο.
Kolb, D. A. (1984). Experiential Learning: Experience as the Source of Learning and Development. Englewood Cliffs, NJ: Prentice-Hall.
Μπρίνια, Β. (2020). Η εκπαίδευση ενηλίκων στην πράξη: Μεθοδολογία, τεχνικές και εφαρμογές. Αθήνα: Ίων.
Mezirow, J. (1991). Transformative Dimensions of Adult Learning. San Francisco: Jossey-Bass.
Knowles, M. S. (1980). The Modern Practice of Adult Education: From Pedagogy to Andragogy. Cambridge: The Adult Education Company.