Κατανοώ και συμμερίζομαι την απελπισία και την απόγνωση όλων μας για ένα διαφαινόμενο μέλλον δύσβατο και αβέβαιο που μας κληροδότησε το φάντασμα της οικονομικής κρίσης. Η κρίση για όλους μας στην σύγχρονη εποχή έχει πάρει αποκλειστικά μία χροιά αρνητική καθώς συνδέεται αποκλειστικά επίσης με την οικονομική παρακμή, την αποκαθήλωση της ευμάρειας ως σύγχρονο και επιτακτικό τρόπο ζωής και την διακύβευση των καταναλωτικών μας προνομίων. Θέλοντας λοιπόν και έχοντας μέγιστη ανάγκη να προσδώσω μία αντίστοιχα θετική χροιά στο άκουσμα, αλλά πλέον και στην καταδυνάστευση και εξαθλίωση μας από το οικονομικό αυτό φάντασμα αναρωτιέμαι και πολλές αυτόματες σκέψεις περνούν από το μυαλό μου, ‘η κρίση γιατί μας τρομάζει μόνο όταν έχει να κάνει με τις τσέπες μας?, δεν υπάρχει εξίσου ηθική, πολιτισμική και κοινωνική κρίση που πιθανότατα να επέφεραν και την οικονομική?, κρίση δεν σημαίνει επίσης αξιολόγηση, αναθεώρηση και αναστοχασμό?’ Η κρίση αναπόφευκτα μας πάγωσε και μας τρόμαξε, αλλά και μας καθήλωσε. Νιώθουμε ότι τα χάσαμε όλα, αλλά και ότι δεν έχουμε να ελπίζουμε σε τίποτα πλέον. Αλήθεια μήπως τόσον καιρό ζούσαμε σε έναν κόσμο τόσο αγγελικά πλασμένο που φοβόμαστε μήπως μας εγκαταλείψει? Θυμόμαστε τον εαυτό μας να γελάμε και να βιώνουμε συχνά το μοναδικό βασικό θετικό συναίσθημα της χαράς?
Η κρίση θεωρώ λοιπόν πως οφείλει να αλλάξει νόημα και προσανατολισμό με την έννοια της αξιολόγησης της ποιότητας και όχι της ποσότητας ζωής, μιας ποιότητας βασισμένης σε έναν διαφορετικό τρόπο διαχείρισης του πλούτου και της ανακατανομής του, που θα κυριαρχεί η διαφάνεια, η αξιοκρατία, η δημοκρατία και η παροχή ίσων ευκαιριών από ένα ευνομούμενο κράτος δικαίου και προστασίας.
Το οικονομικό μοντέλο που επικρατούσε και επικρατεί δεν περνάει τις εξετάσεις, καθώς η ποιότητα ζωής που όλοι αναζητούμε αντικρούεται και τελικά χάνει και τον δρόμο της και την ουσία της. Η κρίση για την οποία μιλώ και ονειρεύομαι εγώ προσωπικά δεν έχει να κάνει με πολιτικά και ιδεολογικά φρονήματα. Άλλωστε κούρασαν. Η κρίση αυτή καλείται να παίξει τον ρόλο της στην αλλαγή της νοοτροπίας μας ως λαός και της αμφισβήτησης μίας ψευδής αυτοεικόνας μας ως Έλληνες. Και εδώ ακριβώς επιθυμώ να σταθώ. Οι Έλληνες ανέκαθεν καυχιόμασταν για χαρακτηριστικά που μοναδικά στον κόσμο έχουμε το προνόμιο να κατέχουμε όπως εξωστρέφεια, οξυδέρκεια, αλτρουισμό, αλληλεγγύη, επικοινωνιακές δεξιότητες και κυρίως κοινωνικότητα. Πού είναι αλήθεια η κρίση μας για τις έννοιες και τα χαρακτηριστικά αυτά που εμείς οι ίδιοι προσάπτουμε στον εαυτό μας ως προσωπικότητες? Αληθεύει ότι έχουμε στα χαρακτηριστικά αυτά το μονοπώλιο? Αληθεύει ότι νιώθουμε ευτυχισμένοι που θεωρούμε ότι έχουμε αυτήν την προίκα μόνο και μόνο γιατί είμαστε Έλληνες? Σύγχρονες έρευνες στην κοινωνική ψυχολογία έρχονται εδώ να μας δώσουν απαντήσεις και ίσως να εκπλήξουν κάποιους από εμάς, αποδεικνύοντας ότι η αυτοεικόνα μας ως έθνος είναι μερικώς διαστρεβλωμένη. Στις έρευνες αυτές φαίνεται ξεκάθαρα ότι οι Έλληνες συγκριτικά με τους υπόλοιπους Ευρωπαίους επιδεικνύουμε από τις χαμηλότερες επιδόσεις στην κοινωνική δικτύωση και την τάση μας να αναπτύσσουμε ευρύτερες σχέσεις και να αλληλεπιδρούμε. Από αυτά τα πορίσματα λοιπόν φαίνεται ότι εμείς οι Έλληνες συγχέουμε την εξωστρέφεια και την κοινωνικότητα με το αναμφισβήτητο μεσογειακό ταπεραμέντο μας που ακόμα και αυτό όμως τείνει να κάνει αισθητή την παρουσία του στους διαπληκτισμούς μας στα φανάρια και στα τηλέφωνα.
Η σύγχυση αυτή στην αυτογνωσία μας ερμηνεύεται επίσης ως αποτέλεσμα ενός άλλου «ανίατου» χαρακτηριστικού της κοινωνίας μας, που δεν είναι άλλο από την ακραία μορφή του κολλεκτιβισμού, με την έννοια της άκρατης τάσης για οικογενειοκρατία που επικρατεί σε όλες τις εκφάνσεις της ζωής μας. Μιλούμε λοιπόν για μία οικογενειοκρατία όπου αυτή διαμορφώνει και καθορίζει τα πάντα, το νόημα που προσδίδουμε στην ζωή μας και την ποιότητα που σε αυτήν αναζητούμε. Είναι φανερό ότι η πλειοψηφία των Ελλήνων κινείται, σκέφτεται και αισθάνεται μόνο μέσα στην ευρύτερη οικογένεια του και μόνο από αυτήν. Αυτό το στοιχείο και μόνο θεωρώ ότι αποδεικνύει περίτρανα τον λόγο που οι έρευνες κατηγοριοποιούν τον Έλληνα ως ίσως τον πιο αντικοινωνικό Ευρωπαίο. Ο Έλληνας κατά κόρον συνάπτει σχέσεις, αλληλεπιδρά και σχετίζεται αναμφίβολα, αλλά ουσιαστικά και έντονα μόνο μέσα στο στενότερο του οικογενειακό περιβάλλον.
Μία όμως ακόμα αξιοσημείωτη παράμετρος που εξηγεί αυτήν την αντικοινωνικότητα μας, έχει να κάνει σύμφωνα με έρευνες με κάτι εντελώς παράδοξο. Το παράδοξο αυτό παρατηρείται στην προσδοκία μας ως λαός ότι ο «άλλος»(πάντα ο άλλος ανήκει στο στενό περιβάλλον μας) θα τρέξει και θα ενδιαφερθεί για εμάς, δηλαδή θα σχετισθεί και θα επικοινωνήσει μαζί μας, όπως και εμείς το ίδιο θα κάναμε για αυτόν. Αυτή ακριβώς όμως η προσδοκία μας για σχεσιακότητα όσο οξύμωρο και αν μας αντηχεί φαίνεται να μας οδηγεί στην κοινωνική απομόνωση και στην έλλειψη συνεργασίας και αλληλεπίδρασης. Λαοί όπως η Σουηδία και η Νορβηγία παραδείγματος χάρη που δεν χαρακτηρίζονται από την προσδοκία αυτή ενθαρρύνουν από μόνοι τους δομές και δίκτυα που θα τους εξασφαλίζουν ασφάλεια, συμμετοχή και έκφραση.
Να δούμε όμως τώρα πώς αυτά τα «άγνωστα» χαρακτηριστικά της εθνικής μας ψυχολογικής ταυτότητας παίρνουν διαστάσεις στο πολιτικό και κοινωνικό μας σύστημα και τί συνέπειες επιφέρουν. Ο παραλληλισμός ατομικών και πολιτικοκοινωνικών χαρακτηριστικών υπό το πρίσμα της οικογενειοκρατίας είναι εμφανής. Η κυβέρνηση μας ξεπροβάλλει με την μορφή και τον ρόλο των Ελλήνων γονέων και η τοπική αυτοδιοίκηση με την εικόνα των παιδιών που αδυνατούν να παραστρατήσουν, να απογαλακτιστούν και να αυτονομηθούν από την οικογένεια τους, την κυβέρνηση. Η κρίση για την οποία εδώ αναφερόμαστε οφείλει να σταθεί δίπλα μας όχι ως τρομοκράτης, αλλά ως συνοδηπόρος και καθοδηγητής μας , σε έναν δρόμο όπου εμείς οι Έλληνες θα αμφισβητούμε και θα αποεξιδανικεύουμε το γονεικό πρότυπο της κυβέρνησης και θα εμπλεκόμαστε ενεργά ως παιδιά μέσα από την τοπική αυτοδιοίκηση. Μία εμπλοκή που θα σημαίνει ενεργό και ουσιαστική συμμετοχή, πρωτοβουλία, φαντασία και δράση από πλευράς μας. Εκλέξαμε την κυβέρνηση ως αντίστοιχους γονείς να πάρει τα ηνία στην ζωή μας, οφείλουμε όμως και ως παιδιά να έχουμε άποψη και να την καταθέτουμε. Για να μιλήσουμε και πιο πρακτικά είναι καιρός να κινητοποιηθούμε και να ιδρύσουμε μόνοι μας δομές που θα προσφέρουν κοινωνικά και οικονομικά, δημιουργώντας μία τοπική αυτοδιοίκηση εξίσου αυτόνομη και σχετικώς αυτάρκη. Να αναζωπυρώσουμε τις γειτονιές μας, να έρθουμε όλοι πιο κοντά, να προσφέρουμε, να μάθουμε να συνεργαζόμαστε και να ακούμε τον άλλον, να εμπιστευόμαστε και να αποδεχόμαστε το διαφορετικό. Όλες αυτές οι αξίες που εμφανώς εκλείπουν, οφείλουμε να τις επαναφέρουμε με σάρκα και οστά σε μία ελληνική κοινωνία που δεν θα κυριαρχεί ο τρόμος για χρεοκοπία, αλλά η συμμετοχή μας στα κοινά, η κοινωνική αφύπνισή μας, ο εθελοντισμός, το μοίρασμα των ιδεών και κυρίως η δημιουργία δομών για κοινωνική προσφορά, αλλά και παροχή ευκαιριών. Δεν λείπουν χρήματα, αλλά ιδέες, μεράκι και ξεβόλεμα από την οικογενειοκρατική, αλλά επιζήμια καρέκλα μας. Κλείνοντας θέλω να καταστεί σαφές ότι κατά την προσωπική πάντα άποψη μου αποτελεί ξεπερασμένο μύθο και αυθαίρετο συμπέρασμα το γεγονός ότι μόνο η οικονομική κρίση και η διαφθορά γίνονται τροχοπέδη των κοινωνικών δομών που ειδικά τώρα έχει μέγιστη ανάγκη η παθούσα κοινωνία μας. Η νοοτροπία μας είναι αυτή που απαιτείται να αλλάξει και η αναθεώρηση μίας λανθασμένης και παρερμηνευμένης κοινωνικής μας ταυτότητας ως έθνος. Εάν αλλάξουν αυτά δεν βρίσκω τον λόγο να μην θεωρήσουμε ότι τελικά η επιφαινόμενη οικονομική κρίση έχει πολλά οφέλη να μας προσδώσει.
Συγγραφή & επιμέλεια κειμένου
Φρατζής Νικόλαος-Ψυχολόγος (Κέντρο Νόησις)
Ιστοσελίδα: www.nohsis.gr
Σεμινάρια του Κέντρου Νόησις - Αθήνα
Συμβουλευτική Γονέων Συμβουλευτική Γονέων
Ομάδα προσωπικής ανάπτυξης και αυτογνωσίας