Η εκπαιδευτική διαδικασία γίνεται φιλική προς τον εγκέφαλο όταν οι δάσκαλοι γίνονται ικανοί να κατανοούν τις τρέχουσες επιστημονικές εξελίξεις στο χώρο των νευροεπιστημων, να μεταφράζουν τα ευρήματα σε πρακτικές εκπαιδευτικές στρατηγικές και να ενσωματώνουν αυτές τις πρακτικές στην καθημερινότητα μέσα στις αίθουσες διδασκαλίας. Κάθε εκπαιδευτική δραστηριότητα, είτε αυτή αφορά στο διδακτικό σχεδιασμό, στην αξιολόγηση των μαθητων, στη διαμόρφωση του εκπαιδευτικού χώρου , στην διαχειριση συμπεριφορών μεσα στην τάξη μπορεί και πρέπει να ακολουθεί τις αρχές με τις οποίες λειτουργεί βέλτιστα ο εγκέφαλος μας.
Καθημερινά και με την αρωγή των πλέον σύγχρονων νευροαπεικονιστικών μεθόδων (fMRI, petSCAN) αποκαλύπτονται νεες και σημαντικές πληροφορίες για το πώς ο εγκέφαλος μας αναπτύσσεται, για το πώς ο εγκέφαλος μας βλέπει, ακούσει, αισθάνεται, θυμάται, ξεχνάει.. Το πραγματικό εντυπωσιακό είναι ότι ή γνώση που ήδη έχουμε αποκτήσει σχετικά με το πώς λειτουργουν τα εγκεφαλικά κυκλώματα μάθησης , έρχεται να επιβεβαιώσει τις τεχνικές που απο διαίσθηση χρησιμοποιούν όλοι οι αποκαλούμενοι «καλοι» και «αποτελεσματικοί» δάσκαλοι.
Η αποτελεσματική διδασκαλία αυτών των χαρισματικών δασκάλων φαίνεται να βασίζεται σε αρχές όπως:
• Οι μαθητές πρέπει να αισθάνονται ασφαλείς μέσα στον εκπαιδετυικό χωρο για να μπορούν να αφοσιώνονται σε αυτό που κάνουν
• Η αφοσίωση των μαθητών επιτυγχάνεται και διατηρείται ευκολότερα όταν η εκπαιδευτική διαδικασία χαρακτηρίζεται από καινοτομία και ευχάριστες δραστηριότητες.
• Απαραίτητο στοιχείο το δομημένο πρόγραμμα. Προβλέψιμα σχήματα δραστηριοτήτων μπορούν να βοηθήσουν τους μαθητές να προβλέπουν το επόμενο βήμα της διδακτικής διαδικασίας και να είναι έτοιμοι γι αυτό.
• Πολυαισθητηριακες εμπειρίες σε εμπλουτισμενα περιβάλλοντα βοηθούν την εγκεφαλική ανάπτυξη.
• Οι νέες έννοιες αποκτώνται ευκολότερα όταν συνδέονται με προηγούμενη γνώση και προηγούμενες εμπειρίες.Η επεξεργασία των νέων πληροφοριών με μια πληθώρα τρόπων και με τη χρήση όλων των αισθητηριακών συστημάτων βελτιώνει την ικανότητα της ανάκλησης
• Κάθε μαθητης είναι μοναδικός και έχει ένα μοναδικό μαθησιακό στυλ, το οποίο ο δασκαλος οφείλει να αναγνωρίζει και να σέβεται
Ο ανθρώπινος εγκέφαλος είναι δυναμικός και διαρκώς ανασχηματίζεται βάσει των εμπειριών του. Υπο αυτήν την έννοια πρέπει ως εκπαιδευτικοί και γονείς να γνωρίζουμε πώς ότι κάνουμε ή λέμε- ‘ή ότι δεν λεμε και ότι δεν κάνουμε- επηρεάζει την εγκεφαλική ανάπτυξη των παιδιών μας. Πολύ απλά η γνωση του πως λειτουργεί ο εγκέφαλος και της σχετικής βιβλιογραφίας μπορεί να βοηθήσει τους εκπαιδευτικούς κάθε βαθμίδας να κάνουν την εκπαίδευση πιο αποτελεσματική , ενημερώνοντας τους σχετικά με το ποιες στρατηγικές ΒΕΛΤΙΩΝΟΥΝ αλλα και ποιες ΑΝΑΧΑΙΤΙΖΟΥΝ τη μάθηση.
Σύμφωνα με την τρέχουσα βιβλιογραφία στο χώρος της εκπαίδευσης 3 είναι οι βασικές αρχές – ‘αξονες γύρω από τους οποίους πρέπει να χτίζεται μια φιλική προς τον εγκέφαλο εκπαιδευτική διαδικασία:
1. ΛΙΓΟΤΕΡΟ ΣΤΡΕΣ & κατασταση χαλαρής εγρήγορσης: Ως δάσκαλοι οφείλουμε να δημιουργήσουμε ένα ασφαλές περιβάλλον για να μειώσουμε την αισθηση του επικείμενου κινδύνου και απειλής που οι μαθητές μας μπορεί να αισθάνονται . Αυτό που θέλουμε να πετυχουμε είναι μια ισορροπία ανάμεσα σε 2 καταστασεις , το αίσθημα της χαλάρωσης απο τη μια (που προκύπτει ως αποτέλεσμα αξάλειψης όποιας αίσθησης κινδύνου) και της αίσθησης της εγρήγορσης από την άλλη. Από τη μια δηλαδη θέλουμε ο μαθητής να αισθάνεται χαλαρός μέσα στην αίθουσα απαλλαγμένος από κάθε ίχνος στρες, την ίδια στιγμή όμως τον θέλουμε να είναι σε πνευματική ετοιμότητα. Το στρες σε αυξημένα επίπεδα είναι εχθρός της μαθησιακής διαδικασίας και μπορεί να μειώσει σημαντικά την ικανότητα του εγκεφάλου για επεξεργασία, αποθήκευση και ανάκληση.
Οι πιο σημαντικοί παράγοντες για να επιτευχθεί αυτή η κατάσταση είναι :
- Ένα κλίμα σεβασμού και εμπιστοσύνης ( η αισθηση ότι μπορω να πω αυτό που θέλω , αυτό που σκέφτομαι χωρίς να κινδυνευω να γίνω αντικείμενο χλευασμου)
- Εκπαιδευτική διαδικασία χαρουμενη αλλά ταυτόχρονα πειθαρχημένη και στοχευμένη
- Οι μαθητές να γνωρίζουν την καθημερινή ατζέντα, προκειμένουν να μειωθούν να τα αισθήματα της αγωνίας και του φόβου του άγνωστου
- Ένα ασφαλες εκπαιδευτικό περιβάλλον ( σωστή θερμοκρασία αίθουσας , κατάλληλοι ήχοι, σωστός φωτισμός και εκπλήρωση βασικών αναγκών)
- Δίνεται χρόνος για επεξεργασίας των νέων πληροφοριών - ΔΕΝ ΒΙΑΖΟΜΑΣΤΕ
- Στρατηγικές για αντιμετώπιση καθημερινού στρες είτε αυτό είναι σχολικό είτε εξω-σχολικό
2. Από τη ΘΕΩΡΙΑ στη ΔΡΑΣΗ: αυτό πολύ απλά σημαίνει να πάρουμε τις πληροφορίες από τις σελίδες του βιβλίου ή από τον πίνακα της σχολικής τάξης και να τις φέρουμε στη ζωή, να τις κάνουμε πράξη. Το νόημα εδώ εγκειται στο ότι η γνώση έρχεται μόνο μέσα από τη δραση, μέσα από αυτό που ονομάζουμε βιωματικήμάθηση . Οι νέες πληροφορίες πρέπει να συνδέονται με τις προηγουμενες και να γίνονται κατανόητες μέσα από τη χρήση όλων των αισθητηριακών συστημάτων βλέπω- ακούω- αισθανομαι. Αυτό που πρεπει να κάνουμε ως δάσκαλοι είναι
- Να γνωρίζουμε τις υπάρχουσες γνώσεις και την προηγούμενη εμπειρία των μαθητών. Η γνώση πρεπει να αποτελεί ένα συνεκτικό οικοδόμημα.
- Να παρέχουμε στους μαθητές εμπειρίες – περιπλοκες , διαδραστικές , βιωματικες και ιδεες για περαιτερω ερευνα του εκπαιδευτικού αντικειμένου
- Να δίνουμε χρόνο για επεξεργασία- ΔΕΝ ΒΙΑΖΟΜΑΣΤΕ
3. USE IT OR LOOSE ΙΤ: ενεργητική επεξεργασία των πληροφοριών με μια ποικιλία τρόπων προς εξασφάλιση της παγίωσης των πληροφοριών στην μακρόχρονη μνήμη.
Προκειμένου οι μαθητές να βγάλουν νόημα από τις νέες πληροφορίες θα πρεπει να έχουν την ευκαιρία να τις επεξεργαστούν ενεργητικά. Προκειταί για μια δημιουργική διαδικασία που ενθαρρύνει τους μαθητές να «αναζητήσουν» , να εφαρμούσουν τη γνώση, να αναπτύξουν και να εκφράσουν δημιουργικές ιδέες σχετικά με τα όσα μαθαίνουν και με αυτόν τον τρόπο βεβαια η μάθηση γίνεται μια απόλυτα ενεργητική διαδικασία.
- Δίνουμε στους μαθητές επιλογές όσον αφορά τους τρόπους με τους οποίους μπορουν να επεξεργαστούν και να μάθουν τις νέες πληροφορίες. Δίνοντας επιλογες και καθιστώντας τον μαθητή υπευθυνο για την επιλογή του, αυτόματα μετατρέπουμε την μάθηση από μια κλασικά παθητική διαδικασία (όπου ο δασκαλος αποφασίζει για όλα) σε μια ενεργητική διαδικασία ( όπου ο μαθητης έχει ενεργητικό ρόλο και αποφασίζει τι είδους πχ ασκηση ή εργασία θα κάνει)
- Δίνουμε στους μαθητες μας την ευκαιρία να συνεργαστούν. Η μάθηση δεν είναι ούτε ατομική ούτε μοναχικη διαδικασία. Η συνεργασία είναι χαρακτηριστικό μιας φιλικής προς τον εγκέφαλο μάθησης, καθώς ενισχύει τις κοινωνικές δεξιότητες και διευκολύνει την αφομοιώση. Όταν τα παιδιά εργάζονται σε ομάδες, αναπτύσσεται το αισθημα της ομαδικότητας, του μοιράσματος, της ευγενους αμιλας και βέβαια ενθαρύννεται ο διαλόγος , η συζητηση και η ανταλλαγή απόψεων.
Δεμίρη Ναντια
Brain & Mind sciences
www.openmind.net.gr