Οι εθνικές και οι πολιτισμικές κοινότητες χαρακτηρίζονται από κάποια κυρίαρχα κοινωνικά, ιστορικά, πολιτικά και οικονομικά χαρακτηριστικά. Οι επαγγελματίες στον χώρο της ψυχικής υγείας συνομιλούν συχνά με άτομα από διαφορετικές κουλτούρες γεγονός που αναδεικνύει την ανάγκη μιας ειδικής εκπαίδευσης για την αμοιβαία κατανόηση και την αποδοχή ανάμεσα στον ψυχαναλυτή και τον ωφελούμενο.
Η κατανόηση και η αποδοχή ανάμεσα στους προαναφερόμενους αποτελούν τις ιδιαίτερες, αλλά επίσης απαραίτητες συνθήκες που μπορούν περισσότερο να εγγυηθούν την επίτευξη των ψυχοθεραπευτικών στόχων. Απώτερος σκοπός για τον ψυχολόγο και τον ειδικό ψυχικής υγείας είναι η απόκτηση της επαγγελματικής επάρκειας γνώσεων και εργαλείων που θα υποστηρίξουν την διαπολιτισμική επαφή κατά την ψυχοθεραπευτική άσκηση (multucultural competence). Βασικό εμπόδιο στην επικοινωνία ανάμεσα σε άτομα διαφορετικής πολιτισμικής και εθνικής προέλευσης αποτελεί ο "πολιτισμικο-κεντρικός" [culture-centered] [APA 2003] προσανατολισμός των συνομιλητών. Σύμφωνα με τη πολιτισμικο-κεντρική θεώρηση, διαφορετικοί συνομιλητές τείνουν να προβάλλουν στον κοινό διάλογο τις αξίες, τις συμπεριφορές και τα στερεότυπα του οικείου πολιτισμικού περιβάλλοντος. Η τάση αυτή μπορεί να δημιουργήσει προβλήματα κατανόησης αλλά επίσης παρεξήγηση των προθέσεων ανάμεσα στους ομιλητές. Για παράδειγμα, άτομα στις δυτικές κοινωνίες εμφανίζονται περισσότερο ανεξάρτητα στην επαφή τους με την οικογένεια και εξωστρεφείς στις διαπροσωπικές τους σχέσεις. Με μεγαλύτερη διάθεση ενδοσκόπησης και αποκάλυψης των σκέψεων του στον ψυχοθεραπευτή. Αντίθετα, τα άτομα με ασιατική ή άλλη προέλευση πέρα των δυτικών κοινωνιών εμφανίζονται περισσότερα εσωστρεφή και συναινετικά στις θεσμικές και πολιτισμικές εξουσίες ώστε αποφεύγουν να μιλούν για τον εαυτό τους, τις προσωπικές τους σχέσεις και την οικογένεια [Paterson:1978]. H μεταξύ τους επαφή και όσο οι συνομιλητές επιμένουν στις διαφορετικές συνήθειες και αντιλήψεις τους μπορεί να προκαλέσει παρερμηνείες και τελικά να παρεμποδίσει τη ψυχοθεραπευτική διαδικασία.
Βασική ευθύνη των ειδικών ψυχικής υγείας είναι η αποφόρτιση της ασυνεννοησίας που οφείλεται στην αναπαραγωγή πολιτισμικών στερεοτύπων στον διάλογο και ταυτόχρονα η ουσιαστική κατανόηση των αξιών και των στάσεων του διαπολιτισμικού συνομιλητή. Για τον λόγο αυτό η Αμερικανική Ψυχολογική Εταιρία δημοσίευσε τον Αύγουστο του 2002 ειδικό Οδηγό, με τίτλο: "Οδηγίες για τη Διαπολιτισμική Εκπαίδευση, Επιμόρφωση, Έρευνα, Πρακτική και Οργανωτική Αλλαγή για Ψυχολόγους". Στο κείμενο και στις έξι (6) Οδηγίες που περιλαμβάνει, οι ψυχολόγοι καλούνται να αναλογιστούν τη σημασία της πολιτισμικο-κεντρικής θεώρησης για την ποιοτική μεταβολή της διαπροσωπικής επαφής στη ψυχαναλυτική διαδικασία, να ευαισθητοποιούν έμπρακτα για την αναγνώριση των διαφορετικών αξιών και συμπεριφορών στους συνομιλητές και καλούνται -όπως οι σχολικοί εκπαιδευτές- να ασκήσουν τις αρχές της πολυπολιτισμικότητας και του σεβασμού της διαφορετικότητας. Όπως πράγματι διαπιστώνει ο καθηγητής σχολικής ψυχολογίας John Begeny (2018) η εκπαίδευση στο πολυπολιτισμικό περιβάλλον πρέπει να προάγει τον πολιτισμικό σεβασμό και τη ευαισθητοποίηση των εμπλεκομένων στη μαθησιακή διαδικασία, την αμοιβαία συνεργασία, τη παραγωγή γνώσεων που προκύπτουν από τη σχολική διδασκαλία και την αλληλεπίδραση στην τάξη. Το δίλημμα που προκύπτει -και που συχνά έχει καταγραφεί σε επιστημονικές έρευνες [Gerstein, L. H., Heppner, P. P., Ægisdóttir, S., Leung, et al.:2009]- αφορά αντίθετα, την τήρηση των κανόνων που επιτρέπουν την αμοιβαία κατανόηση ανάμεσα σε διαφορετικές κουλτούρες αποφεύγοντας την αυθαίρετη επιβολή τρόπων σκέψης και συμπεριφοράς συνήθως από τους εκπροσώπους της δυτικής κουλτούρας στις μη-δυτικές κοινωνίες.
Οι αρχές και τα κριτήρια της διαπολιτισμικότητας εφαρμόζονται σε όλες τις κατευθύνσεις της ψυχολογικής έρευνας και άσκησης ως μια εξειδίκευση ή ως ένα ειδικό επαγγελματικό προσόν για τους επαγγελματίες ψυχικής υγείας. Για παράδειγμα η διαπολιτισμική εκπαίδευση όπως εφαρμόζεται από τους επαγγελματίες στη κατεύθυνση της φιλοσοφικής συμβουλευτικής προτίθεται να προσαρμόσει την υπαρξιακή, φαινομενολογική προσέγγιση στις ανάγκες της διαπολιτισμικής επαφής με τους αναλυόμενους. Αποτελεί συνεπώς ευθύνη του αναλυτή η πρότερη κατανόηση και ο σεβασμός των διαφορετικών αξιών αναφορικά με τις κεντρικές έννοιες της Κουλτούρας, της Φυλής και της Εθνικότητας [ΕPA:2003] των ατόμων. Η κατανόηση και ο σεβασμός της διαφορετικότητας θα επιτρέψουν την διαπολιτισμική επικοινωνία ώστε να διευκολυνθεί έτσι, η εφαρμογή της ψυχοθεραπευτικής πρακτικής.
Βιβλιογραφία
Αmerican Psychological Association, “Guidelines on Multicultural Education, Training, Research, Practice and Organizational Change for Psychologists, Αύγουστος 2020.
Begeny,John C.: An overview of internationalization and its relevance for school and educational psychology, Psychology in the Schools, τόμος 55, 8, 2018, σ.897-907.
Corey,Gerald: Theory and Practice of Counseling and Psychotherapy, Thomson Brooks/Cole, Η.Π.Α 2009.
Patterson,C.H.: “Cross-cultural or intercultural psychotherapy” στο περιοδ. International Journal for the Advancement of Counseling, τόμος 1 τεύχος 3, 1978, σ. 231-247.
Gerstein, L. H., Heppner, P. P., Ægisdóttir, S., Leung, S.-M. A., & Norsworthy, K. L. (εκδ.), International handbook of cross-cultural counseling: Cultural assumptions and practices worldwide. Sage Publications, Inc., Νέα Υόρκη 2009.