Έπιασα πριν λίγο καιρό στα χέρια μου το βιβλίο της Ιστορίας που διδασκόμασταν στο Λύκειο επι εποχής δεσμών, και αυτόματα αναβίωσα το αίσθημα του πανικού που με κατέκλυζε σχεδόν κάθε φορά που το άγγιζα την εποχή των πανελλαδικών εξετάσεων. Τουλάχιστον διακόσιες σελίδες αποτελούμενες από μικρογραμμένες λέξεις , ασφυκτικά κοντά η μια στην άλλη! Τουλάχιστον διακόσιες σελίδες χωρίς ουτε μία εικόνα! Ούτε μια μικρή γραφική αναπαράσταση, ένας πίνακας, ένας χάρτης, λίγο χρώμα.. Κατάφερα να γράψω 19 στις πανελλαδικές.. αλλά δεν κατάφερα να «γράψω» τιποτα στη μακρόχρονη μνήμη μου..
Έχετε αναρωτηθεί ποτέ πόσο διαφορετικό θα ήταν το διάβασμα στο σχολείο ή στο πανεπιστήμιο , αν τα βιβλία μας ήταν απλά… πιο «όμορφα»;
Ας κάνουμε ένα μικρό νοητικό πείραμα. Κλείστε τα μάτια σας και φανταστείτε πως απολαμβάνετε την αγαπημένη σας κυριακάτικη εφημερίδα. Η ένα αγαπημένο σας περιοδικο. Και τώρα φανταστείτε πώς θα ήταν αυτή η εφημερίδα ή αυτό το περιοδικό , αν δεν είχε εικόνες, χρώματα, πρόσωπα, σχέδια, αριθμούς και σύμβολα. Αλήθεια, έχετε αναλογιστεί ποτέ γιατί όλα αυτά τα έντυπα υλικά τα οποία θεωρούνται ως «ψυχαγωγικά» έντυπα, είναι γεμάτα από κάθε είδους χρώματα, φωτογραφίες και εικόνες; Γιατί οι εκδότες τους πληρώνουν γραφίστες, εξειδικευμένους αρτίστες, για να εμπλουτίζουν τα κείμενα με κάθε είδους οπτικά σύμβολα;
Οι εικόνες & ο εγκέφαλος
Η δύναμη των εικόνων είναι πραγματικά τεράστια και ίσως ακόμα παραμένει σε μεγάλο βαθμό ανεκμετάλλευτη. Οι έρευνες για το ρόλο των εικόνων – οπτικών συμβόλων – στην γνωστική επεξεργασία έχουν αρχίσει εδώ και αρκετές δεκαετίες. Το 1970 δημοσιεύτηκε μια έρευνα στο περιοδικό Scientific America, η οποία αφορούσε σε ένα μνημονικό έργο. Η έρευνα στην ουσία έδειξε ότι η μνήμη μας (δηλαδή η ικανότητα ανάκλησης) είναι σχεδόν τέλεια , όταν καλούμαστε να ανακαλέσουμε εικόνες. Πιο συγκεκριμένα ,κατά τη διάρκεια της έρευνας παρουσιάζονταν στους συμμετέχοντες μια σειρά από εικόνες- φωτογραφίες σε διαφάνειες , και η ικανότητα ανάκλησης των συμμετοχόντων έφτανε στο επιπεδο του 90%. Παρόμοιες έρευνες υποδεικνύουν κάτι ακόμα πιο ενδιαφερον, ότι όσο πιο ΕΝΤΟΝΕΣ είναι οι εικόνες (πιο έντονα χρώματα, πιο ζωηρές και εντυπωσιακές αναπαραστάσεις) η ικανότητα αναγνώρισης- ανάκλησης αυξάνεται σημαντικά, φτάνοντας μέχρι και το 98% ! Έκτοτε τέτοιου είδους έρευνες επαναλαμβάνονται συχνά, επιβεβαιώνοντας τα αρχικά δεδομένα.
Ο λόγος για τον οποίο οι εικόνες αξίζουν όσο χίλιες λέξεις είναι γιατί εκμεταλλεύονται μια πληθώρα εγκεφαλικών μας ικανοτήτων. Τι σημαίνει αυτό; Η επεξεργασία των εικόνων , προϋποθέτει την ταυτόχρονη διέγερση αρκετών περιοχών στον εγκεφαλικό μας φλοιό. Αυτή η πολλαπλή διέγερση συμβαίνει, επειδή τα στοιχεία προς επεξεργασία και η αποκωδικοποίηση που πρέπει να γίνει στον εγκέφαλο όταν «κοιτάζει» μια εικόνα είναι πολλά : προσανατολισμός, χρώμα, μορφή, διάσταση, φαντασία. Ίσως αυτός είναι ο λόγος που οι εικόνες πολλές φορές αποδεικνύονται πιο δυνατές ή πιο αποτελεσματικές επικοινωνιακά από ότι οι λέξεις. Γιατί πυροδοτούν έναν καταρρακτη εγκεφαλικών και γνωστικών διαδικασιών διαδικασιών πραγμα που έχει ως αποτέλεσμα τη βελτίωση της δημιουργικής σκέψης και μνήμης.
Οι Εικόνες στην εκπαίδευση
Δεν είναι τυχαίο ότι τα πρώτα μας βιβλία, αυτά που μας διάβαζαν οι γονείς μας προτού πάμε σχολείο , αλλά και τα πρώτα μας εκπαιδευτικά βιβλία στο δημοτικό , ήταν γεμάτα από εικόνες. Γιατί;
• Οι έρευνες με βρέφη μας δείχνουν ότι έχουμε μια έμφυτη προτίμηση σε έντονα σχέδια, εικόνες και πρόσωπα. Τα παιδικά βιβλία με αυτόν τον τρόπο γίνονται πιο «θελκτικά» προς τους μικρούς αναγνώστες τους.
• Γιατί μια ιστορία μπορεί να ειπωθεί απλά και μόνο με τη χρήση εικόνων χωρίς τη διαμεσολάβηση γραπτού κειμένου
• Γιατί το παιδί μαθαίνει να συνδυάζει τις εικόνες με τους ήχους – λέξεις
• Γιατί οι εικόνες σπάνε τη μονοτονία ενός γραπτού κειμένου, και δρουν ως «τόποι ξεκούρασης» για τους αναγνώστες που κουράζονται εύκολα.
• Γιατί οι εικόνες βοηθάνε τον αναγνώστη να κάνει συνειρμούς, να χρησιμοποιήσει τη φαντασία του και με αυτόν τον τρόπο να δημιουργήσει τις δικές τους νοητικές εικόνες
• Γιατί μετατρέπουν την ανάγνωση από μια κουραστική , μονότονη και γραμμική διαδικασία, σε μια ευχάριστη και δημιουργική δραστηριότητα κάνοντας χρήση τόσο του αριστερού – λογικού, όσο και του δεξιού – καλλιτεχνικού ημισφαιρίου μας.
Δυστυχώς όμως τα περισσότερα μαθητικά ή ενηλικα εκπαιδευτικά συγγράματα– σε αντίθεση με τα παιδικά βιβλία - δεν καλλιεργούν αυτήν την φυσική μας ικανότητα και προτίμηση να χειριζόμαστε και να επεξεργαζόμαστε εικόνες. Τα περισσότερα είναι μονότονα και άχρωμα. Και αυτό ίσως σε κάποιο βαθμό βασίζεται σε κάποιες εσφαλμένες πεποιθήσεις που στοιχειώνουν την κοινωνία μας και κατ΄επέκταση και τον χώρο της εκπαίδευσης, όπως πχ την υπερβολική σημασία που δίνουμε στις ΛΕΞΕΙΣ η την άποψη ότι οι εικόνες και τα χρώματα είναι επικοινωνιακά σύμβολα παιδικά και άρα ανώριμα και ασήμαντα.
Είναι μάλλον καιρός να συνειδητοποιήσουμε είτε ως εκπαιδευτικοί, είτε ως γονείς ότι είναι πολύ σημαντικό να μάθουμε στα παιδιά να «σκέφτονται» με εικόνες. Τα σχολικά εγχειρίδια έχουν ήδη αρχίσει να προσαρμόζονται προς αυτήν την επιταγή και γίνεται μια φιλότιμη προσπάθεια και η όλη εκπαιδευτική διαδικασία σε σχολεία και πανεπιστήμια να γίνει περισσότερο «φιλική» προς τον οπτικό και δημιουργικό μας εγκέφαλο.
Δεμίρη Νάντια
Msc Brain & Mind sciences
www.openmind.net.gr