Πετράς Χαράλαμπος, Επιστημονικός Διευθυντής στην Athens Coaching Academy
Η Carol Kauffman (2006), βασισμένη σε πειραματικές έρευνες για τα συναισθήματα, υποστήριξε ότι η Θετική Ψυχολογία είναι η καρδιά του Coaching. Αν και θεωρώ υπερβολική αυτή τη διατύπωση, στη βάση της, παραμένει αληθινή και ουσιαστική. Ναι, η θετική ψυχολογία αποτελεί μία από τις πηγές γνώσης και νοήματος του Coaching και αναδεικνύει πόσα επιτεύγματα μπορούν να προκύψουν από την ενίσχυση των θετικών μας συναισθημάτων. Η ανάπτυξη και η αποτελεσματικότητα των ανθρώπων, ιδιαίτερα σε πολύπλοκα περιβάλλοντα όπως το επιχειρησιακό, απαιτεί την καλλιέργεια θετικής ενέργειας. Τι σημαίνει όμως αυτό και πώς καταλήξαμε σε μια τέτοια άποψη;
Η Ψυχολογία δεν διακρίνεται σε αρνητική και θετική, ούτε και τα συναισθήματά μας. Κάθε ψυχοσυναισθηματική και γνωστική μας εμπειρία έχει το νόημά της, τις αιτίες, τα οφέλη και τις συνέπειές της. Θα ήταν γραφικό ως επικίνδυνο να αξιολογούμε με μανιχαϊστικό τρόπο τα συναισθήματά μας, κάτι που ωστόσο κάνουν επανειλημμένως όσοι υποστηρίζουν ότι το coaching είναι απλώς μια «δοκιμασμένη τεχνική επιτυχίας» και αρκεί «να πιστέψουμε στον εαυτό μας». Με τον όρο «Positive Psychology» περιγράφεται ένα κίνημα έρευνας και εφαρμογής στις Νευρο-επιστήμες και την Ψυχολογία, που μελετά αυτό που ορίζει ως «Θετικά συναισθήματα», τις δεξιότητες που αναπτύσσει ο άνθρωπος που βιώνει αυτά τα συναισθήματα και τα επιτεύγματα που προκύπτουν από αυτές τις δεξιότητες. Μέχρι τα μέσα 20ού αιώνα, είχε δοθεί στον εντοπισμό των ελλειμμάτων του ανθρώπου (άρα και της όποιας συμπτωματολογίας) με σκοπό να αντιμετωπιστούν. Η διερεύνηση των αρνητικών συναισθημάτων όπως το άγχος, το στρες και ο φόβος είχε σχεδόν κυριαρχήσει. Σε αυτή τη στροφή του ενδιαφέροντος διαμορφώθηκαν χώροι όπως η Ανθρωπιστική Ψυχολογία και η Θετική Ψυχολογία αργότερα, που έδιναν στην ανθρώπινη ύπαρξη το δικαίωμα στην προοπτική, στην ελεύθερη επιλογή ανάπτυξης με στόχους που έχουν θετική χροιά. Κυρίαρχοι στόχοι ήταν αρχικά η αυτογνωσία, η αυτονομία και η αυτενέργεια.
Αυτή η σύντομη και σχηματική απεικόνιση της αλλαγής της εστίασης στην έρευνα, είναι απαραίτητη για να μιλήσουμε με σοβαρότητα για το Coaching. Ας συγκρατήσουμε ωστόσο, ότι δεν αξιολογούμε και δεν επιλέγουμε τα συναισθήματά μας, αλλά αναδεικνύουμε πού μας βοηθούν και πώς επηρεάζουν την αποδοτικότητά μας. Κάθε προσέγγιση, η «αρνητική» ή η «θετική» είναι χρήσιμη. Με αυτή την ισορροπία λοιπόν, ας δούμε πώς μας βοηθά το Coaching να επιτύχουμε σε πολύπλοκα περιβάλλοντα.
Τόσο ο φόβος όσο και η χαρά ή ο ενθουσιασμός, φαίνεται να αυξάνουν τις σωματικές και ψυχολογικές μας ικανότητες, εφόσον βιώνονται με την κατάλληλη ένταση και χρονική διάρκεια ώστε να μας βοηθούν να λύνουμε προβλήματα χωρίς να δημιουργούμε καινούρια. Καθοριστικός παράγοντας στην απάντηση «ποιο είναι τελικά αυτό που χρειαζόμαστε, ο φόβος ή ο ενθουσιασμός;» είναι το πλαίσιο στο οποίο αναφερόμαστε. Το πλαίσιο περιλαμβάνει τις εσωτερικές και εξωτερικές συνθήκες, τους πυροδότες, τις απαντήσεις μας σε αυτούς, καθώς και τους στόχους και τις δραστηριότητες που καλούμαστε να επιτύχουμε. Όπως αναδεικνύεται από την ανασκόπηση της Kauffman, τα θετικά ή αρνητικά συναισθήματα συμβάλλουν στην επιβίωση και ανάπτυξή μας σε διαφορετικά πλαίσια αναφοράς. Ο φόβος και το στρες θα ενεργοποιήσουν μηχανισμούς άμεσης απάντησης, που θα μας βοηθήσουν να επιβιώσουμε σε καταστάσεις κινδύνου αντιδρώντας ωστόσο μονοσήμαντα και με μόνο σκοπό την άμεση επιβίωση. Άρα χωρίς μακροπρόθεσμο σχεδιασμό. Από την άλλη, τα χαμηλά επίπεδα άγχους και στρες (προσοχή όχι τα μηδενικά!), η ικανοποίηση και ο ενθουσιασμός, απελευθερώνουν τόσο τις ανώτερες διανοητικές μας λειτουργίες όσο και τις πηγές ενέργειας που χρειαζόμαστε, επιτρέποντάς μας να αναπτύξουμε δεξιότητες απαραίτητες για την επιτυχή μας εξέλιξη σε πολύπλοκα συστήματα, όπως είναι ο σύγχρονος δυτικός κόσμος (Rush: 1999). Έτσι, εν απουσία φυσικού και φαντασιακού κινδύνου και απειλής, το Coaching απελευθερώνει και ταυτόχρονα μας βοηθά να καλλιεργήσουμε δεξιότητες, δίνοντας έμφαση στα θετικά συναισθήματα. Τέτοιου είδους εφαρμογές είναι ενδεικτικά:
• Διαμόρφωση οράματος άρα και απόδοσης θετικού νοήματος.
Ο σχεδιασμός ενός πλάνου είναι μια σύνθετη διαδικασία που πρέπει να γίνει βιώνοντας θετικά συναισθήματα και απαιτεί φαντασία και δημιουργικότητα. Θετική αφετηρία θα οδηγήσει σε θετικό πλάνο, μια συστολική στάση απογοήτευσης θα γεννήσει ένα πλάνο περιορισμένων δυνατοτήτων.
• Μακρόπνοη στοχοθεσία.
Ο Coaching στόχος είναι μόνο ο θετικά διατυπωμένος στόχος που προκύπτει από μια θετική αυτοεικόνα και απαντά στο επιθυμητό μας μέλλον με βάση το όραμα που διαμορφώνεται. Δεν είναι μια λύση ανάγκης για να ξεφύγουμε από μια αρνητική κατάσταση αλλά μια ελεύθερη επιλογή για το πού θέλουμε να πάμε.
• Ο συνυπολογισμός πολλαπλών παραγόντων και ανάπτυξη στρατηγικών επίλυσης προβλημάτων.
Έμφαση δίδεται στον εντοπισμό, την ανάδειξη και περαιτέρω ενδυνάμωση των θετικών χαρακτηριστικών και των πηγών ενέργειας και πόρων για την επίλυση προβλημάτων. Έτσι, το αρχικό πρόβλημα μετατρέπεται σταδιακά σε επιθυμητός στόχος (άρα και λύση). Η απόκτηση στρατηγικών συμπεριφορών αφορά τη διαδικασία της μάθησης, «μαθαίνω από την εμπειρία» με θετικό προσανατολισμό. Δηλαδή, στοχάζομαι πάνω σε αυτή, εντοπίζω μεθοδικά τα θετικά στοιχεία και τι μπορώ να μάθω, πού αλλού μπορώ να συμπεριφερθώ και να σκεφτώ με παρόμοιο τρόπο για να έχω αποτελέσματα.
Ομοίως μέσα από το Executive Team Coaching, τα θετικά συναισθήματα που βιώνονται στην ομάδα, όπως το αίσθημα αποδοχής, χαράς και αναγνώρισης, το αίσθημα του ανήκειν, διατηρούν το στρες στα απαιτούμενα χαμηλά επίπεδα, αποβάλλουν από τα άτομα το φόβο και απελευθερώνουν τις δυνατότητές τους. Αυτό σημαίνει βελτίωση των σχέσεων άρα και βελτίωση της απόδοσης. Το θετικό coaching προάγει τη δημιουργικότητα, τη συνοχή και την αποτελεσματικότητα της ομάδας διαχρονικά. Αντίθετα η καταναγκαστική αναζήτηση των ελλειμμάτων και των αρνητικών χαρακτηριστικών του κάθε ατόμου, λειτουργεί ελεγκτικά καταδικάζοντας την ομάδα στον φόβο απόρριψης, που είναι πολύ χρήσιμος για την επιβίωση αλλά ελάχιστα επιτρέπει να γίνουν σε πολύπλοκα πλαίσια ανάπτυξης και επίτευξης στόχων.
Πραγματοποιώντας ένα λογοπαίγνιο, αν η μέχρι τώρα κλινική πρακτική της ψυχολογίας αναζητούσε διαγνώσεις δυσλειτουργιών και ελλειμμάτων, η θετική ψυχολογία διαγιγνώσκει δυνάμεις και δεξιότητες. Η Θετική προσέγγιση δεν προσπαθεί μειώσει το άγχος αλλά να αυξήσει τις εμπειρίες θετικών συναισθημάτων και τα ταλέντα των ανθρώπων. Αυτή η θέση δεν έχει απόλυτη εφαρμογή, ωστόσο περιγράφει μέσα από την υπερβολή, το νέο προσανατολισμό. Υπάρχουν στην αγορά εργαλεία, τεστ και ερωτηματολόγια τα οποία βοηθούν τον Coach να εντοπίσει και να αναδείξει τα θετικά στοιχεία στο άτομο ή την ομάδα με την οποία εργάζεται. Ελάχιστα είναι τυποποιημένα, έγκυρα και αξιόπιστα σύμφωνα με τα κριτήρια ελέγχου τους. Πάρα πολλά διανέμονται και μέσω διαδικτύου. Όποιο και να επιλέξετε ωστόσο, σημασία κατά τη γνώμη μου έχει να ενστερνιστεί κανείς αυτόν τον προσανατολισμό και να τον ενσωματώσει στην καθημερινή του πρακτική.
Η θετική Ψυχολογία έχει συνδεθεί με το Coaching στην αναζήτηση της ευτυχίας. Η ευτυχία είναι ένας τόσο πολιτισμικά όσο και υποκειμενικά προσδιορισμένος στόχος για να αποπειραθούν γενικεύσεις. Γι αυτό και το Coaching δεν ορίζει έναν συγκεκριμένο τύπο ευτυχίας και επιτυχίας, αλλά σέβεται τις επιλογές και επιθυμίες των ανθρώπων. Ο καθένας αποφασίζει ελεύθερα το πώς θέλει να δει τον εαυτό του. Το Coaching που επηρεάζεται από την Θετική Ψυχολογία, ακολουθεί κατευθύνσεις, δηλαδή άξονες στους οποίους μπορεί να υφανθεί η ευτυχία. Αυτοί έχουν προκύψει ερευνητικά. Αναφέρω ενδεικτικά από το άρθρο της Kauffman, το έργο του Seligman που ορίζει τρία μονοπάτια προς την ευτυχία: 1) Μέσα από την αύξηση των θετικών συναισθημάτων 2) Μέσα από τη σύνδεση – επαφή μας με εσωτερικές και εξωτερικές δραστηριότητες [αυτογνωσία και σχέσεις] και (3) Μέσω της απόκτησης προσωπικού νοήματος. Βλέπουμε δηλαδή ότι συνδυάζεται η εμπειρία θετικών συναισθημάτων, με την ενεργοποίησή μας στις ανθρώπινες σχέσεις, είτε με τον εαυτό είτε με τους άλλους, και βέβαια με υπαρξιακού τύπου απόδοσης νοήματος, οράματος και σκοπού. Αυτές τις αρχές μπορεί να ακολουθήσει και το Coaching, ώστε να συμβάλλει στην πρωτοβουλία των ανθρώπων για ενδυνάμωση και αυτοβελτίωση. Χρειάζεται χρόνος και μεθοδικότητα, δεν υπάρχουν έτοιμες συνταγές και εύκολα βήματα προς μια αόριστη επιτυχία.
Έτσι, οικοδομείται σταθερά και σταδιακά, η πίστη σε έναν ατομικό ή συλλογικό εαυτό που ορίζει τη ζωή του ικανοποιητικά, βιώνει αίσθημα θετικής ανατροφοδότησης, διαμορφώνοντας θετική αυτοεικόνα, δηλαδή εσωτερικές και εξωτερικές συνθήκες προοπτικής, κινητοποίησης, ελπίδας και ισορροπημένης αυτοπεποίθησης.
Επομένως, ξεκαθαρίζουμε ότι το Coaching λειτουργεί με την «αρχή του επιτεύγματος» που βασίζεται στην εμπειρία θετικών συναισθημάτων, την ενθάρρυνση, την ελεύθερη επιλογή και τη δημιουργικότητα. Όχι με την αρχή της επιτυχίας. Αν ταυτιστεί το πεδίο αυτό με μοντέλα εγγυημένης επιτυχίας, τότε πιστεύουμε σε ανθρώπους έρμαια της εμμονικής ανάγκης για διάκριση, ενός lifestyle που έκανε τον κύκλο του καταστροφικά στην χώρα μας, και μιας κατάστασης στην οποία ελλοχεύει η ματαίωση. Όλα αυτά αντιβαίνουν στην Ηθική και Δεοντολογία του κλάδου.
Αναφορές
Kauffman Carol (2006). Positive Psychology: The Science at the Heart of Coaching. In Stober D. & Grant A. (2006). Evidence Based Coaching Handbook, Putting Best Practices to Work for your Clients. John Wiley & Sons UK.
Rush J., (1999). Stress and Emotional Health, Applications of Clinical Anthropology. Praeger, USA.
Ε-mail: info@athenscoaching.gr
Website: http://www.athenscoaching.gr