Το κοινό μεταξύ της σοφιστικής κίνησης και του Σωκράτη ήταν ότι ο φιλοσοφικός στοχασμός έφερε στο επίκεντρο της προσοχής του τον άνθρωπο και την ανθρώπινη ζωή στην ατομική και κοινωνική διάστασή της. Στην πορεία άλλωστε της Αθηναϊκής Δημοκρατίας είχε διαφανεί ότι η εύρυθμη λειτουργία της προϋπέθετε την ηθική αγωγή των πολιτών. Το έργο αυτό ανέλαβε συστηματικότερα ο Σωκράτης, και μάλιστα σε αντιπαράθεση με τους Σοφιστές, εναρμονίζοντας τις θέσεις του με την αρχική ουσία του ελληνισμού και τον μονισμό της ιωνικής φιλοσοφίας. Ο Πλάτωνας, πάλι, συνέθεσε πρωτότυπα σε ένα σύστημα με ορθολογική και ιδεαλιστική κατεύθυνση τη σωκρατική θεώρηση, την ελεατική φιλοσοφία, τον δυϊστικό μυστικισμό των Ορφικών και Πυθαγορείων. Ο Αριστοτέλης «πολέμησε» τη δυϊστική απολυτότητα του πλατωνικού ιδεαλισμού και μετασχημάτισε τον φιλοσοφικό στοχασμό με θεμελιώδη τρόπο ως προς την εξέταση του συνόλου της φυσικής και κοινωνικής πραγματικότητας.Θα προσεγγίσουμε τις αλληλοσυμπληρούμενες αυτές σχολές σκέψης από θεωρητική σκοπιά και θα αναλύσουμε χαρακτηριστικά αποσπάσματα των αρχαίων φιλοσοφικών κειμένων, τα οποία και θα συν-αναγνώσουμε σε αντίστιξη.
Το μάθημά μας θα οργανωθεί σε δύο περιόδους με βάση τους ακόλουθους άξονες:
Χειμερινή περίοδος:
Η σοφιστική:
- Προέλευση και ουσία της σοφιστικής
- Οι γνωστότεροι σοφιστές
- Ριζική αμφιβολία, συμβασιοκρατία, αλήθεια και πραγματικότητα
- Η επίδραση της σοφιστικής
Ο Σωκράτης και οι μικρότερες Σωκρατικές σχολές:
- Η ζωή και η προσωπικότητα του Σωκράτη
- Η Σωκρατική φιλοσοφία: υποθέσεις, επιχειρήματα, ελεγκτική-μαιευτική
- Ηθικότητα, θρησκεία και το πρόβλημα της δικαιοσύνης
- Το τέλος του Σωκράτη
- Οι Σωκρατικές σχολές: Μεγαρική, Ηλιο-ερετρική, Κυνική, Κυρηναϊκή Σχολή
Ο Πλάτων και η αρχαία Ακαδημία I:
- Η ζωή, η διδασκαλική δράση και τα συγγράμματα του Πλάτωνα
- Το πλατωνικό φιλοσοφικό σύστημα
- Η διαλεκτική και η θεωρία των Ιδεών
Εαρινή περίοδος:
Ο Πλάτων και η αρχαία Ακαδημία II:
- Η ανθρωπολογία του Πλάτωνα
- Η γνωσιοθεωρία και η φυσική του Πλάτωνα· η απάντηση στον σκεπτικισμό
- Γνώση, ηθική και πολιτική
- Η επίδραση του πλατωνισμού και η πορεία της Ακαδημίας
Ο Αριστοτέλης και η Περιπατητική Σχολή:
- Η ζωή του Αριστοτέλη
- Η φιλοσοφική ανάπτυξη και τα συγγράμματα του Αριστοτέλη
- Η θεμελίωση της αριστοτελικής θεώρησης: παρατήρηση, εμπειρία, επιχείρημα
- Η αριστοτελική λογική
- Η φυσική και η μεταφυσική του Αριστοτέλη
- Τα έμψυχα όντα και ο άνθρωπος
- Η αριστοτελική ηθική και πολιτική
- Η θέση του Αριστοτέλη απέναντι στην τέχνη, την ιστορία και τη θρησκεία
- Η επίδραση της αριστοτελικής φιλοσοφίας και η πορεία της Περιπατητικής Σχολής