Το κύριο βάρος της διάσωσης προσφύγων και μεταναστών στην Ελλάδα αλλά και στην Ευρώπη τα τελευταία δύο χρόνια, με τις εκατοντάδες χιλιάδες να εισέρχονται κυρίως δια θαλάσσης στην χώρα μας, έχουν σηκώσει από την πλευρά των κρατικών υπηρεσιών τα Στελέχη του Λιμενικού Σώματος και από την πλευρά των κατοίκων της χώρας οι νησιώτες του Αιγαίου.
Το εντεταλμένο ανθρώπινο δυναμικό του Λιμενικού Σώματος της Ελλάδος πρωτοστάτησε και υπερέβαλε εαυτόν στην ανθρωπιστική – προσφυγική κρίση που μαστίζει την Ευρώπη ολόκληρη, από τα μέσα του 2014 έως σήμερα. Η συμβολή του στις επιχειρήσεις έρευνας και διάσωσης με ηρωισμό και αυταπάρνηση, υπήρξε καθοριστική για την συνολική έκβαση του προσφυγικού – μεταναστευτικού ζητήματος μέχρι σήμερα και δεν περιορίζεται στα όρια της χώρας μας, αλλά αφορά σε όλη την ευρωπαϊκή επικράτεια.
Κάθε χώρα της Ευρωπαϊκής Ένωσης είναι υποχρεωμένη στο Λιμενικό Σώμα της Ελλάδος και οφείλει να αναγνωρίσει ότι, μεσούσης της ανθρωπιστικής κρίσης στην Ελλάδα, με δραματικά περιορισμένους πόρους, οικονομικούς, ανθρώπινο δυναμικό και μέσα, συντελέστηκε μια τεράστια και επιτυχημένη συνολική επιχείρηση διάσωσης ανθρώπινων ψυχών, με αξιοθαύμαστη αντοχή και τακτική, με θάρρος και γενναιότητα στην επέμβαση, με αλτρουισμό, με επαγγελματισμό, με αρετή και τόλμη.
Κάθε επιχείρηση έρευνας και διάσωσης από την φύση της είναι επικίνδυνη και εξουθενωτική. Σε κάθε επιχείρηση οι παράγοντες είναι απρόβλεπτοι, οι δυσκολίες τεράστιες και τα μέσα που διατίθενται περιορισμένα.
Το αίσθημα της χαράς και η ανακούφιση σε κάθε επιτυχημένη επιχείρηση διάσωσης, αντικαθίσταται από το αίσθημα του πόνου και την θλίψη για κάθε απώλεια ζωής, κάθε επιτυχημένης επιχείρησης. Γιατί ακόμη κι αν χάθηκε μια ανθρώπινη ζωή, δύο, πέντε ή δέκα, το όφελος από την σωτηρία εκατοντάδων ή και χιλιάδων ταυτόχρονα, είναι τεράστιο και η επιχείρηση έχει επιτυχία. Όμως η έστω και μια απώλεια ζωής είναι πόνος ανείπωτος και κατάσταση μη αναστρέψιμη. Πολύ δε περισσότερο όταν πρόκειται για παιδί ή βρέφος. Τα λόγια είναι πολύ φτωχά για να περιγράψουν την οδύνη, τόσο των φυσικών γονιών και αδελφών, όσο και των ανθρώπων του καθήκοντος της διάσωσης.
Κάποιοι άνθρωποι όμως, στελέχη εκπαιδευμένα γι αυτές τις επιχειρήσεις του Λιμενικού Σώματος της Ελλάδος, άνδρες ή γυναίκες, με εμπειρία ή όχι, στην καθημερινότητα του εργασιακού τους βίου, βιώνουν σκηνές φρικτές που η ανθρώπινη φαντασία και σκέψη απωθούν. Το να απλώνεις το χέρι σου να πιάσεις έναν ακόμη ανήμπορο άνθρωπο που είναι στην παγωμένη θάλασσα και πασχίζει να κρατηθεί από κάπου για να σωθεί και να τον χάνεις εκείνη την στιγμή από την ζωή, είναι κάτι που σε σημαδεύει για πολύ - πολύ καιρό και οι μνήμες υπάρχουν έντονα για μεγάλο χρονικό διάστημα.
Το ψυχικό φορτίο που κουβαλάει κάθε Διασώστης, άνδρας ή γυναίκα του Λιμενικού Σώματος της Ελλάδος είναι πολύ βαρύ. Είναι φορτίο συνείδησης.
Έκανα ότι μπορούσα; Αν πήγαινα πιο γρήγορα; Αν τον έβλεπα πιο έγκαιρα; Αν είχα να του πετάξω ένα σωσίβιο; Γιατί ενώ τον έφτασα δεν έπιασε το χέρι μου;
Όλα τα «αν» και τα «γιατί» που κυριαρχούν σιωπηλά και κατακλύζουν το μυαλό κάθε Διασώστη, είναι απόδειξη της ανθρωπιάς και του φιλότιμου, είναι απόδειξη της ευθύνης και του καθήκοντος, είναι απόδειξη της δύναμης και της θέλησης.
Ποιος μπορεί να απαντήσει σε όλα τα «αν» και τα «γιατί;» του ανθρώπου που δεν καταφέρνει να σώσει έναν άλλο άνθρωπο;
Υπάρχει ένας εξειδικευμένος τομέας διεθνώς που ονομάζεται «Ψυχολογία των Καταστροφών» και που στην χώρα μας είναι ακόμη σχεδόν άγνωστος. Η Ψυχολογία των Καταστροφών για τα συγκεκριμένα ερωτήματα, που βασανίζουν κάθε άνθρωπο του καθήκοντος της διάσωσης, μας απαντάει : «έκανα ότι μπορούσα, όπως μπορούσα, με όλες μου τις δυνάμεις και όσα διαθέσιμα μέσα είχα εκείνη στην στιγμή στον τόπο του συμβάντος». Αυτό αποτελεί την μοναδική πραγματικότητα και επιβεβαίωση ότι έπραξα το μέγιστο δυνατό. Έπραξα ότι ήταν ανθρωπίνως δυνατόν για να σώσω το μέγιστο δυνατό αριθμό ανθρώπων. Προσπάθησα ειλικρινά και με αυταπάρνηση. Αυτό δεν αλλάζει.
Όσο ο πόνος και η οδύνη θα χτυπήσουν τον Διασώστη γι αυτόν που έχασε μέσα από τα χέρια του, τόσο η χαρά και η ικανοποίηση θα πλημμυρίσουν και πάλι τον Διασώστη γι αυτόν που έσωσε την ύστατη στιγμή.
Όμως, γιατί αυτόν τον έχασα μέσα από τα χέρια μου; Δεν θα μπορούσα να τον σώσω κι αυτόν; Καινούργια ερωτήματα που ζητούν απάντηση.
Εδώ, ένας άλλος εξειδικευμένος τομέας διεθνώς που ονομάζεται «Θεωρία των Καταστροφών», που μελετάει τον τρόπο με τον οποίο εκδηλώνονται οι καταστροφές και που στην χώρα μας είναι επίσης άγνωστος, μας απαντάει : «σε κάθε καταστροφή, υπάρχει ένα κρίσιμο σημείο μη επιστροφής, που αν το υπερβούμε εμφανίζεται μια απότομη και εκρηκτική αλλαγή στην εξέλιξη του φαινομένου. Πριν φτάσουμε σε αυτό το κρίσιμο σημείο, παρατηρούμε μια σειρά από φαινομενικά ασήμαντα γεγονότα, τα οποία προοδευτικά ενισχύονται και οδηγούν αναπόφευκτα σε σοβαρές καταστροφές».
Έτσι και με την περίπτωση της προσφυγικής κρίσης η οποία αποτελεί κοινωνική καταστροφή. Διαδοχικά γεγονότα απ’ όλες τις πλευρές (εμπόλεμη ζώνη και ξεριζωμός εκατομμυρίων ανθρώπων, χώρες πλούσιας Ευρώπης και αδιάφορες, ανθρωπιστική κρίση και περιορισμός πόρων, ανεύθυνες πολιτικές δηλώσεις και ανεπαρκείς υποδομές, κυκλώματα δουλεμπόρων προσφύγων και απάνθρωπες πρακτικές, κ.λ.π.) συνέβαλλαν ώστε τα κύματα των προσφύγων να είναι μη αντιμετωπίσιμα προς την ευρωπαϊκή τους διαδρομή.
Κάποιοι ήταν καταδικασμένοι από την ακολουθία των γεγονότων και από τις επικρατούσες συνθήκες του ταξιδιού τους, να χάσουν την ζωή τους στη θάλασσα.
Αυτό, απαντάει στο ερώτημα : «γιατί αυτόν το έχασα μέσα από τα χέρια μου;».
Βεβαίως η ανάλυση όλων των ανωτέρω παραμέτρων και γεγονότων, δεν αποτελεί θεματολογία της παρούσας έκδοσης, ούτε εξαντλείται σε μια γενική περιγραφή της κατάστασης. Απαιτείται ειδική έκδοση ή ειδική εκπαίδευση των ανθρώπων του καθήκοντος διάσωσης.
Πως όμως πρέπει να αντιμετωπίζονται από την υπηρεσία τους οι άνθρωποι των υπηρεσιών εκτάκτου ανάγκης που έχουν βιώματα απώλειας ζωής στην επαγγελματική τους καριέρα και πως οι ίδιοι πρέπει να αντιμετωπίζουν αυτά;
Κάθε υπηρεσία εκτάκτου ανάγκης (Πυροσβεστικό Σώμα, Λιμενικό Σώμα, Εθνικό Κέντρο Άμεσης Βοήθειας, Ελληνική Αστυνομία) πρέπει υποχρεωτικά να διαθέτει τμήμα ψυχικής υγείας των στελεχών τους, στελεχωμένο με εξειδικευμένους και έμπειρους επιστήμονες ώστε να διαχειρίζονται το προσωπικό που κατά την εκτέλεση της υπηρεσίας του, βίωσε γεγονότα συγκλονιστικά - θλιβερά.
Δεν είναι απαραίτητο ο εργαζόμενος να έχει βιώσει κατά την βάρδια του περιστατικό απώλειας ζωής, αλλά και σε περίπτωση ακρωτηριασμού που σώθηκε όμως η ζωή του ανθρώπου, σε περιπτώσεις εξαφάνισης ανηλίκων, σε περιπτώσεις βιασμού ανηλίκων, σε περιπτώσεις θανατηφόρου τροχαίου ατυχήματος όπου ξεκληρίζονται οικογένειες, κ.λ.π. ακόμη και οι ανακριτικοί υπάλληλοι των υπηρεσιών εκτάκτου ανάγκης χρειάζονται ψυχολογική υποστήριξη, πόσο μάλλον οι άνθρωποι του πεδίου.
Η ύπαρξη λοιπόν οργανωμένης εσωτερικής υπηρεσίας ψυχικής υγείας του προσωπικού, δεν είναι πολυτέλεια, ούτε ταμπού. Είναι επιβεβλημένη αναγκαιότητα για την διατήρηση του αξιόμαχου του προσωπικού της υπηρεσίας εκτάκτου ανάγκης, σύμφωνα με τα διεθνή πρότυπα.
Το ίδιο το προσωπικό, όταν βιώνει περιστατικό απώλειας ζωή ή γενικότερα συγκλονιστικά και αποτρόπαια περιστατικά κατά την διάρκεια της εργασίας του, όπως αναφέρθηκαν ενδεικτικά ανωτέρω, οφείλει να :
- Πρώτον και πάνω απ’ όλα να γνωρίζει και να αναγνωρίζει ότι όλα τα συναισθήματά του είναι απόλυτα φυσιολογικά και πρέπει να μάθει να τα διαχειρίζεται
- Δεύτερον, να μάθει να μιλάει ελεύθερα με τους συναδέλφους του για τα συναισθήματά του και να μοιράζεται τις εμπειρίες του
- Τρίτον, να γνωρίζει πώς να απελευθερωθεί από την ένταση
- Τέταρτον, να συμβουλεύεται ειδικό ψυχικής υγείας
- Πέμπτον, να μάθει να φροντίζει και να προστατεύει τον εαυτό του
- Έκτον, να μάθει και ο ίδιος να είναι ανεκτικός με την αντίστοιχη συμπεριφορά των συναδέλφων του σε παρόμοια περιστατικά και να μάθει να τους ακούει
- Έβδομον, να γνωρίζει και να αναγνωρίζει ότι λόγω της φύσεως της εργασίας του έρχεται αντιμέτωπος με το έκτακτο περιστατικό και την καταστροφή, άρα θα έρθει και αντιμέτωπος με το τραύμα και την απώλεια
- Όγδοο, να δίνει νόημα στις εμπειρίες του
- Ένατο, να ασχολείται εκτός εργασίας, με απλά καθημερινά πράγματα είτε στην φύση είτε στον κοινωνικό του περίγυρο
- Δέκατον, να επιτρέψει στον εαυτό του να αλλάξει προς το καλύτερο, επανεξετάζοντας τις προτεραιότητες της ζωής
Οι καθημερινές επαγγελματικές και επιχειρησιακές δράσεις των στελεχών πρώτης γραμμής του Λιμενικού Σώματος της Ελλάδος, απαιτούν αυξημένη επαγρύπνηση και επιχειρησιακή ετοιμότητα.
Όταν τα στελέχη τραυματίζονται ψυχικά και το μυαλό τους κατακλύζεται από άπειρες εικόνες και σκέψεις, σε συνδυασμό με την σωματική κόπωση και την ανύπαρκτη δυνατότητα να απευθυνθούν σε ειδικό επιστήμονα ψυχικής υγείας της υπηρεσίας τους, αποκτούν προβληματική συμπεριφορά που επηρεάζει το εργασιακό, το οικογενειακό και το κοινωνικό τους περιβάλλον, μα πάνω απ’ όλα μειώνεται η επιχειρησιακή τους αντίληψη και αντίδραση, θέτοντας εαυτόν και αλλήλους σε άμεσο κίνδυνο.
Παρόμοια, ειδικοί κρατικοί λειτουργοί ψυχικής υγείας, θεωρείται αναγκαίο να υπάρχουν για την ψυχολογική υποστήριξη των απλών πολιτών της νησιωτικής Ελλάδας του Αιγαίου, όπου πρωτοστάτησαν στην διάσωση προσφύγων και έζησαν παρόμοιες περιπτώσεις απώλειας ζωής και ζουν ακόμη και σήμερα.
Όσον αφορά τις Μ.Κ.Ο. που επιχειρούν στην διάσωση προσφύγων στην Ελλάδα, οι αναφορές των Εθελοντών τους αποδεικνύουν ότι σχεδόν στο σύνολό τους οι εγχώριες στερούνται οργανωμένου πλαισίου ψυχικής υγείας των μελών τους.